ARTICLES


KRISMAS MIDANGTE TAN
Zing dar 4:30 a lo ri a, chu thlasik khawvawt tak maiah chuan loh theih lohna in a man avang leh mamawh eng eng emaw an neih ve teuh avang chuan a leipuia a thlai thar chhuah tlem te zuar tur chuan a chhuah a ngai a. Nikum hmasa lawkah a pasalin a boral san a, amah lah chuan hnathawh mumal a nei bawk si lo. Chhungte belh tur a nei lo va, an pa chhungte lah an pa thih atangin an reh hmak bawk si.  Fa lah chu pali lai an nei hman a. A upa ber chuan pawl sarih zir mekin a naupang ber chuan an veng primary sikulah KG I a kal tan ve ek ek a. Gas Connection, Tui Connection, TV, etc neih chu sawi loh an electric Bill pawh an pe thei ngawr ngawr chauh a ni si.
                Chung a dinhmun zawng zawng rilrua ngaihtuah chungchuan a fate khum khata mu tlar dal chu a mal te tein a kai thova. A khela a pawisa ip chu a han en a, cheng 10 note pali, khawr tak tak chu a lo la awm ve bam a. A pawisa ip a bih zo a, a fate thophang hmel a han en leh a, chumi pah a kawrthar neih an in beisei ve zia te a han suangtuah chuan a fate chu Pathian malsawmna nge an nih phurrit mai tih chu a rilruah a rawn lut a. Ni, an hmalawkah Krismas a lo thleng mai dawn a, a fate sikul kalpui te chuan kawr thar leh silai lem te, in cheina hrang hrangte an lei sap sap avang chuan leisak ngei turin a nu chu an beisei ve tlat a ni. A fate it zawng tak han leisak tluk khawvelah chak nei lo mahse a karleha buhfai chhum tur pawh nei tawh mang lovin chutiang a fa pali lai maite an duhzawng han leisak tur chuan pawisa kung a hmuhfuh hial te pawh a ngai ta ve ang.
                A fate chu an lo tho sap sap a, an hmai te an phih ve nil nial a, chutih lai chuang a ni chuan an ketli ung tak chuan thingpui sen hang chu a lum ve karh karh bawk a. An tapchhak bul a bang awng huau chuan chumi zing chu a ti vawt zual ngei mai. A hma tlaia a chuktuah huan ami Antam leh Bean a lawh khawl tlem te chu Bazara thutpui ve turin a tel tha sauh sauh a, a han chhut a a zavaia a hralh pawh chuan Rs 400 vel a leichhuak thei dawn niin a inhria a. Chhuanlam siamin a fate it zawng leisak chu a pumpelh  theih mai a inringa, buhfai erawh chu a lei ve ngei a ngai si.
                Dar 5:30 a ri ta, an nufa za chuan Bazar lamah an thlai thar tlemte zuar tur chuan an inkai chhuak ta hnak hnak a, a fa sen ber chu a pua a, a upa berin thlai zawrh tur chu a ak hnak hnak bawk a. Bazar an thleng ta. Kawngsirah chuan silai lem te, ball te, hmaikawr te, Beyblade te, samurai te, motor lem te, barbie chi hrang hrang te an lo pho tlep tuarh tawh a, a fate chuan, “Anu hei hi nakinah min lei rawh aw’ tiin a nu chu an ngen sap sap a. A fate chu leisak thei dawn lo mahse ‘Aw’ tiin a chhan ve rih phawt chu a ngai si.
                Mi dawr kawtah an pa an tuamna puan pakhat chu ui tak chungin a phah ve a, a chungah chuan Bean leh Antam chu a pho ve a, an huana serthlum kung ami serthlum tlem azawng a zuar bawk a. Bazar tur mipui an lo pungkhawm tan ta. Nu thau tak tak hausak hmel pui pui, rangkachak thi awrh tuar te chuan a thil zawrh chu an en sak a, Bean tel khat Rs 20 a tih te chu Rs 15 in an la dil tlawm tak sauh sauh a. A tlawma a hralh mai loh chuan hmundang an pan zel si. Leichhuak tura a in hisap chu a va leichuak dawn lo chiang em.
                An ti nek nek a, a tlawm te pawh chuan a hralh ve mai a, a rilru chuan, “Heng milian nupuite hian Rs 5 hi engatan vak an ti awm silo a, mi rethei bakberh tak takin kan chawhmeh zawrh man tlawm te te  min han dawn hniam hi chu a mak ve hle mai,” tiin a inngaihtuah nauh nauh a. Rs 400 leichhuah in hisap kha tlawm an dil nasat em avang chuan Rs 300 chauh a lei chhuak thei a.
                                Bazar atanga an hawn kawngah chuan a fate chuan thil lei an ngen ta. A rilru chu a hah ngei mai. Kawr thar te, Toys te chu leisak ve chu a duh alawm, mahse a pawisa neihin a tlin ngang si lo. Chung thil ai chuan an nun khawchhuahna tur chaw chu a lei ngei ngei a ngai. A fa te berin mipa naupang pakhat motor lem khalh a han ngen lai phei chuan a rukin a biangah mittui a luang a, a fate hmuh loh tur chuan a hru zauh a.
                Awle, mi tam zawk chuan heng harsatna hi ka hrethiam pha kher awm lo ve. Nitin mahni tul tulin kan tul a, dawr kan nghak a, office kan kal a, sikul kal bakah mahni hna theuh buai takin kan thawk a. Krismas lo thleng tura kan thawmhnaw leh thil dang eng ilo leina turin pawisa kan khawl a, heng mi rethei chanhai te dinhmun hi kan rilruah a lut hman kher awm lo ve. Hetih lai ve thung erawh hian veng kilkhawr leh ual au deuh laiah te chhungkaw rethei leh harsa, chhangchhe bakberh tak tak , eizawngtu ber ram tui leilova awm avanga chhungpuinuin loh theih lova harsa taka hnathawk tauh tauh te. Pa tung awm loh avanga dinhmun harsa taka awm, fate tana thil thar it ngawih ngawih, fate rual awt hmel hmu ngam lo hmeithai leh nu leh pa an awm nual si. Heng mi te zawnchhuaha tanpui hi a va tul tak em.
                Tunlaiin mi tam takin Krismas-a tanpuingaite tanpui hi an intihhmuh tan a, thil intihhmuh chi tak a ni. Thalai tam takin kawr thar leh pheikhawk thar an lei ai te an dah tha a, thian za hova in thawhkhawmin hnuchham chawmna hmunah te an pe thin a. Heng mi te thil tih hi Pathian lawmzawng tak a nih ka va ring em.
                Khawvel ram zau zawk kan thlir pawhin ram changkangah te chuan Krismas-a tanpui ngai te tanpui hi an uar hle a, tih pawh an ti nasa.



____________________

ARAB SPRING

 Tunhnai khawvel chanchin thar a kan hmuh fo thin Middle East buaina hi tam tak chuan a chin chhuakin kan la hmelhriat awm love. Middle East leh Africa khawmualpuia ram engemawzat te chuan anmahni awpbettu dictators leh lal te chu lungawilohna nasa taka lantirin an paihthla hlawm a, democracy tundin a nih theih nan hma an la hlawm a ni. He buaina Arab ram leh a chhehvela chhuak chiam hi ‘Arab Spring’ tiin sawi a ni a, a nghawng ram hrang hrang te chu Tunisia, Egypt, Libya,Bahrain, Syria, Yemen, Algeria, Iraq, Jordan, Morocco, Oman leh a tenau deuh Kuwait, Lebanon, Mauritania, Saudi Arabia, Sudan etc te an ni.
                Hetianga ram hrang hrangin lungawilohna nasa taka lantira hma an lakna hi eptu pawlte hmalaknaa kawngzawh, khawlaia nawrh, kawng danpin etc hmanga hmalak an ni deuh vek a. Lal pakhat rorelna hnuai kun ning tak tak mi sangchuang te chuan anmahni ram theuhah hmalain roral lai mek te pawhin hemi chhanlet nan hian tharum thawhna an hmang nasa a, Arab ramah mipui sang tam tak thiin thisen a luang ngeih nguih a ni.
                Engtin nge a intan? Arab Spring lo intanna chu Tunisian pa pakhatin amah a intihhlum kha a ni awm e. Dec 17, 2010 khan Tunisian mi Mohamed Bouazizi chuan dik lo taka amah sum laksak thintu leh a thlai zawrhna tawlailir hren saktu Tunisian Police te laka lungawilohna lantir nan amah leh amah a in hal hlum a. Hei hian Tunisia rama thuneitute rorel dan leh hlemhletna nasa tak ningtu  Tunisia mipuite thinlung a chhem alh chiang hle. Chumi hnuah Jan 17, 2011 khan Egyptian papakhat chuan Egypt khawpui Cairo khawlaiah mi rethei dinhmun hniam leh an retheihna a nasat zual em avangin a inhal hlum ve leh a. Hei hi Algeria mi pali te chuan zawmin an ram inrelbawlna siam that ngiatin Mohamed Bouazizi angin an inhalhlum veleh a, heng an thiltih hian mipuite kaiharhin heng ram hrang hranga roreltu te inrelbawl dan leh hlemhletna nasa lutuk duh lovin hma an la tan ta a. Tunisia a Bouazizi intihhlum atanga reiloteah heng Arab ram hrang hrang Egypt, Libya, Algeria, Bahrain, Syria, Iran, Iraq, Israel, Jordan, Yemen, Kuwait, Lebanon, Morocco, Palestine, Saudi Arabia, Morocco leh United Arab Emirates-ah te chuan buaina chhuakin sawrkar laka lungawilohna an lantir ta sup sup mai a ni.
                Engvangin nge an lungawi loh?: Hetianga Arab mipuite’n lungawilohna an lantir sup sup hian chhan engemaw tak chu a nei a ni. Heng Arab ramah te hilal chhungkaw rorelna leh Dictatorship (mi pakhat rorelna) a ni deuh fur a, mihring dikna chanvo palzut (human rights violation), sawrkar corrupt tak an hrawn avangin hnathawh tur vang(unemployment) retheihna, rethei leh hausa inkar zau lutuk, tam tla, chaw man sang, mimal kuta ram hausakna luanglut nasa lutuk etc te chu a thleng nasa hle a. Hei vang hian mipui an lungawilo a ni. Tin, he Arab Spring thlen hma hian mipuite’n hmalakna neuh neuh an lo nei tawh a, kum 2008 atang tawh khan Gafsa, Tunisia a lungalhthei khura thawk te chuan lungawilohna kawng hrang hranga lantirin thuneitute nen an inkarah buaina vawihnih chhuakah mi engemawzat thiin mi tam takin hliam an lo tuar tawh bawk a ni. Egypt ah pawh kum 2004 atang khan labor movement neiin kuthnathawktu ten lungawilohna lian tak tak an lantira hei hi thalaite leh mi lian tak takte thlawp a hlawh hle anih kha. Hetiang bawk hian Arab Spring lo thlen nan hian ram hrang hrangah boruak lo inmung sa a awm deuh nual a, kan sawi vek seng lovang.
                Awle buaina hrang hrang chhuahdan kan tarlang vek seng lovang, amaherawhchu a langsar zual pahnih pathum han bih lawk ila:
                 Tunisia: Mohammed Bouazizi in halhlum hnu khan mipuite chuan hun rei tak President lo ni tawh Zine El Abidine Ben Ali chu hna vang, chaw man sang, politics a zalenna duh avang leh hlemhletna punlun zel avangin a rorelna atanga paihthlak tumin hma an la nghal a. Hei hmalakna hi kum 30 chhunga Tunisia rama lian ber a niin lungawilohna lantir mipui sangtam tak te leh Police te inbeihnaah mi engemawzat an thi a. Tichuan Ben Ali, President chuan a sahimna zawngin Saudi Arabia-ah a tlanchhia a, tichuan mipuiten kum 23 chhung ro a relna chu an tihtawp sak ta a ni.
                Egypt: Kan sawi tak angin Egypt-ah pawh lungawilohna lantirin mipuiin hma an la a. He hmalakna hi January 25 atanga tanin ni 18 chhung kalpui a ni a. Sawrkar chuan January 28, 2011 khan lungawihlohna lantir tute internet kaltlanga an inbiak pawh a chanchinthar te khawvel hmuh a pholan zung zung a nih lohna turin Egypt rama internet service chu a titawp ta vek bawk a. Hemi ni vek atang hian lungawilohna lantirtu chu pung sawtin mipui sing chuang teh meuh chu Egypt khawpui hrang hrang kawtthlerah an chhuakkhawm a. A hnu deuhah President Mubarak chuan a sawrkar chu thiatin cabinet thar a ruat a, kum 30 ro a rel chhunga a vawikhat nan Vice President hmasa ber a ruat bawk.
                Tichuan Feb 10-ah Mubarak chuan a thuneihna zawng zawng chu Vice President Omar Suleiman hnenah hlanin a term zawh thak thleng President nihna a chelh tur thu a puang a. Mahse mipuiin lungawilohna lantir an thulh chuang lo. A tuk lawkah V President Omar Suleiman chuan Mubarak chu President atanga a ban tak thu leh thuneihna pawh Armed Forces of Egypt hnenah hlan a nih thu a puang a. Sipai lam chuan Egyptian Parliament chu thiatin Egypt Constitution pawh an thiat lailawk a, thla ruk chhung ngei a inthlanna thianghlim tak buatsaih an tiam bawk a ni. Hemi hnu hian Essam Sharaf chu Prime Minister atan ruat a ni a. Lungawilohna chu July thla thleng khan lantir chhunzawm a ni a, he news hian khawvel  ngaihven a hlawh hle a nih kha.
                Libya: Arab Spring zinga chanchin ngaihven hlawh ber chu lal nunrawng Muammar Gaddafi kahhlum leh rorelna atanga paihthlak hi a niawm e. Tunisia-a lungawilohna lantirtute an hlawhtlin hnuin hemi dungthul hian Jan 14, 2011 atang khan Libya mipuite pawhin Bayda, Libya-ah lungawilohna an lantir ve tan a, Police nen nasa taka intibuaiin sawrkar office leh building engemawzat tihchhiat a ni a. Sawkar laka lungawilohna pui ber chu Feb 15 atanga tanin eptu pawlte chuan Libya khawpui ber dawttu Benghazi chu an thunun nghal a, sawrkar lam pawhin lak let tumin an bei nasa hle. Feb 20-ah chuan lungawilohna lantirtu te chuan Libya khawpui Tripoli an lut tan a, an ram TV ah te chuan Saif al Islam Gaddafi chuan tualchhung buaina a chhuah theih thu a puangzar a. Buaina avanga thi pung zelin khawvel pawhin a ngaiven a, Libya ram a ramdang palaite pawh an inhnuk dawk zut zut bawk a, Gaddafi-a sawrkar pawh a mumal lo tulh tulh.
                Feb 20, 2011-ah eptu pawl te’n Tripoli hmun thenkhat lain  Benghazi khawpuiah sawrkar lailawk an din a, mahse heng an rem lak te hi sawrkar lam chuan an la let leh hlawm. March 17 atangin United Nation Security Council 1973 chu Libya-ah hman tan niin Civil mi te humhim hna chu a thupui bera neih tura tih niin Libya ram pum chu ‘no flying zone’ah puan a ni a. Ni hnih hnuah France, UK leh US te chu Libya buainaah inhnamhnawihin Gaddafi-a pawlte chu an do ve tan ta a ni. Hetiang hian tualchhung indona chuan Libya ram chu a luah hneh hle a, thisen a luang a, mi sang fe in an thih phah a, khawvel pawhin Libya dinhmun chu a ngaihven hle.
                August thla chawhnu lamah eptu pawlte chuan Tripoli khawpui la lehin hei hi Gaddafi-an Libya rama kum 42 chhung ro a rel tawpna a ni ta a ni. Hetih lai hian Gaddafi-a pawlte chuan Sirte chu khawpuiah puangin Sirte-ah hian an in zawmkhawm leh a. Eptu lam ten Sabha, Bani Walid leh Libyan Desert te la leh in Gaddafi chu October 20 khan National Transitional Counsil sipaite’n a pianna khua Sirte-ah an that a, heta tang hian buaina pawhin reh lam a pan ta a ni.
                Hetiang bawk hian Bahrain, Syria, Yemen, Algeria, Iraq, Jordan, Morocco, Oman leh a tenau deuh Kuwait, Lebanon, Mauritania, Saudi Arabia, Sudan etc ah te pawh mipuiten lungawilohna lian tak tak an lantir a. Mi sing chuangin thih phahin hliam phei chu sawisen pawh an ni lo kan tih tawh kha. Hetih rual hian heng rama Kristian te pawhin an tuar nasa em em a, chanchinbu lamah pawh Kristian te tuarna tam tak chu kan chhiar fo awm e. Arab Spring chhung hian tualchhung buaina hrang hrang chhuanlamin Muslim te chuan Kristian te beihna remchang an zawng reng a. Kristian pawisawilo thatin Biak inin hal a tawk a, Kristian hmun pawimawh te hmun hrang hrangah nasa taka tihchhiat a ni bawk.     
               



______________________


STEVE JOB

                        Tunhnaia chanchinthar hrang hrangah Steve Job-a thih thuin hmun a luah hnem hle a, Mizoramah Apple computer leh Apple thil siamchhuah iPod, iPad, iTunes, Macintosh Computer etc te kan hman tam loh avangin Steve Job hi tunge anih a, a company Apple pawh hi enge a nih kan hre vak awm love. Awle tun tum chu ngenna kan dawn bawhzuiin Steve Job-a chanchin tlanglawn deuh han ziak dawn ila.
Steve Job hi February 24, 1955 khan San Francisco, California, USA ah Speech Therapist, Joanne Simpson leh Political Science Lecturer Abdulfattah ‘John’ Jandali te inkarah a piang a. Sawn anih avangin a pian hnu karkhat lekah fahrah chawmnaah dah a ni a, Paul Job leh Clara Job te nupa chuan an adopt(chawm) ta a, a hmingah ‘Steven Job’ tih chu an sa a. Duat tak leh hmangaih takin Paul leh Clara te hian an enkawl seilian a, a nu leh pa tak tak te hi Steve Job hian kum 27 mi anihin a hre chhuak chauh nghe nghe. A pa hrawn Paul hi mechanic a ni a, ani hian Steve hi electronic bungraw chhe siam dan leh hmandan hrang hrang te an garage (bungrua leh motor dahna in) chhungah a zirtir thin a, hei hian Steve-a nunah tuina leh nuam tihna nasa tak a pe a, electronic thil siam lamah a insawrbing nasat phah hle a, lehkhazir pangngai chu a tui lo a, pawl 4 anih laiin lehkhazir turin a tham a tham a ngai hial thin a, mahse a rilru a pek tawh vek vek chuan a thiam chak hle thin.
                        Steve Job hi Cupertino, California-ah lehkha a zir thin a. School a kal lai hian Palo Alto hmuna Hewlett Packard ho hmunpui chu an zirlai pui tur atan an tlawh thin a. Hei hi computer lama tuina leh phurna pe tu a ni chhova, Apple company a din pui Steve Wozniak nen he hmunah hian inchharin an thawk thin ta nghe nghe a ni.
                        High School a zawh hnuin Reed College, Portland-ah a inziak lut a, mahse sum harsatna avang leh a tuina lam zawh a duh avangin kum 2 hnuah lehkha zir chhunzawm ta lovin college chu a bansan leh ta a ni. Hemi hnu hian a thianpa Steve Wozniak nen Homebrew Computer Club inhmuhkhawmna chu an chhim a, a hnu lawkah Computer game siamtu Atari Company hnuaiah video game design in an thawk chhunzawm ta a ni.
                        Heng hunlai hian sakhuana leh thlarau nun chungchangin a nun a luah nasat em avangin Steve Job hian a hnathawh te atangin pawisa a khawl a, chu a pawisa khawl hmang chuan sakhua dik tak leh siamthar lehna zawng turin a thian te nen India ramah an rawn zin a. India ram a rawn zin atang hian Buddhist sakhua zawmin a lu a ziat kawlh ta a, Buddhist  ho inthuam angin a inthuam ta reng mai a ni.
                        Tichuan a thianpa Wozniak nen Atari company hnuaia thawk chungin an inzir pah zel a. Kum 1976 kum chuan Steven Wozniak chuan ama puala a computer design chu Steve Job hnenah hian hmuhin Job chuan Wozniak chu Computer circuit board siamna company dinpuiah a sawm ta. Tichuan April 1, 1976 khan Steve Job-a te Garage chhungah hmanraw hrang hrang in chhawpin an pahnih chuan Apple Computer Company dinin computer part hrang hrang remkhawm chawp chu an siamchhuak ta a, heta an hmalak nan hian sum an indaih loh avangin Steve Job hian a Volkswagen Bus leh a calculator te chu a hralh nghe nghe a. Computer siam chu an tui zawk avangin circuit board siam tum chuan computer siam lamah an inher ta daih mai a ni. Hemi tuma an computer siam hi Apple I tiin a hming an vuah a, computer set khat zel hi dollar 666 in an hralh a Apple I chu Dollar 774,000 man lai an hralh a ni. A kum lehah Apple II chu hlawhtling takin an siamchhuak leh ta. Hei pawh hi Dollar Million 139 man lai an hralh leh nghe nghe. Tichuan May, 1980 khan Apple III computer chu an siamchhuak leh a, hlawhtling vak lo mahse hei hi stock market-a mumal taka an company hminga an inpho chhuah theihna hmasa ber a ni chho ta a, an sum khawih vel pawh dollar Billion chuang anih chho ta ta, hma pawh an lak belh nasa hle.
                        Chutianga hma an lak chhoh lai chuan, kum 1983 khan Steve Job chuan Pepsi-Cola thluak bur John Sculley chu an company, Apple a CEO hna thawk turin a sawm lut a. Tichuan hlawhtling takin kum 1984 khan Macintosh computer chu an siam chhuak thei a, Mac hi a hlawhtlin tak em avangin Apple I,II,III etc an buaipui chu an bansan ta a ni.
Hetianga tluang taka an kal lai hian an computer design leh mil zawnga ngaihdan in an loh avang leh neuh neuh dang vangin Steve Job chu Apple Board of Directors ten a nihna chelh thenkhat an hlihsak a. Hei vang hian he company-ah Chairman la ni tho mahse company-a a share neih te chu a hralh deuh vek a. A hnuah Apple chu chhuahsanin company dang NeXT Computers chu dinin he company pawh hi a thang duang leh hle. Mahse an thilsiam te chu a man a to deuh a vang tein an hralh tha ta lutuk lova. Kum 1993 phei kha chuan set 50,000 chauh an hralh a ni. Hei vang hian Next Computers hian software lamah hma an la ta a, internet hman dawn a World Wide Web 1.0  (www) ziahna hmanrua Interface Builder chu siam chhuakin a hnuah Unix Operating System an siam chhuak leh a hei phei hi chu Apple Computer Company in an operating system atan an hmang nghe nghe a ni.
Tichuan kum 1986 khan Steve hian Film Director lar George Lucas-a company Lucasfilms hnuaia computer graphic division(cartoon siamna) chu leichhawngin ama pualin a chei thar a, a hmingah Pixar tih a vuah ta. Pixar hian film siamtu company Walt Disney nen animated movie (cartoon) siam turin inremna (contract) an siam dun ta a. Steve Job-a company Pixar leh Walt Disney thawh dunna hnuaiah hian film hlawhtling tak tak Toy Story (1995), A Bug’s Life (1998), Toy Story 2 (1999), Monster Inc (2001), Finding Nemo (2003) leh The Incredibles (2004) te an siam hman a, mahse company pahnih te contract chungchangah buaina neuh neuh a awm tak avangin kum 2005 khan Walt Disney chuan Pixar chu a zavaiin $7.4 billion in a lei ta a, Steve Job chu he company a shareholder lian ber anih avangin Walt Disney hnuaia Pixar-ah chuan Board of Directors zingah a awm ta reng tho a ni.
                        Hetianga Pixar a hlawhtlin chhoh viau lai hian sum lam tlakchhiatna avangin a company pui ber NeXT.Inc chu zawrh a ni a. Kum 1996 khan Apple Company chuan NeXT.Inc chu $402 million in an lei ta. Hei vang hian Steve Job pawh chuan a lo chhuahsan hnu Apple company-ah chuan a luh leh phah ta..
                        Hetia Apple company-a a luh leh hnu lawk hian Steve Job hi kum 1997 atang khan Chief Executive Officer (CEO) hna thawh tir a ni leh nghal a. A hnuai atang hian project hrang hrang buaipuiin hlawkna namen lo Apple company hian a hlawh leh a. Kal dan phung tam tak thlakin amah Steve Job, CEO ngei pawh chuan kum khat chhungin Dollar 1 chiah a hlawh a ni. Next software tam zawk chu Apple than chhoh nan hian hmangin  operating sysytem atan NEXTSTEP an hmang leh a hei hi Mac OS X operating system lo chhuahna a ni nghe nghe. Apple company chu Steve Job-a kuta a awm hnuin hlawkna in a bawm reng a. Pianhmang mawi leh mi hip tak a iMac Computer an siamchhuah te,  music ngaihthlakna hmanrua lar tak iPod leh music software iTunes an siamchhuah te chuan Apple Company tan hlawkna nasa tak a thlen bawk.
                        Tichuan kawng hrang hranga hma la chho zelin June 29, 2007 khan Apple chuan mobile phones changkang siam chhuakin iPhone chu an rawn tlangzarh leh a, hei pawh hi hralh a kalin khawthlang lamah chuan an intihhmuh nasa leh ngei mai. Tunhnai maiah pawh Steve Job-a hmalakna a zarah Apple company chuan computer chikhat changkang tak, laptop tiat, thleh ngai si lo, touch screen vek iPad chu an tichhuak leh anih kha. iPad pawh hi hralh a kal leh hle mai.
Steve Job hian kum 1991 khan Laurene Powell chu nupui atan a nei a, Laurene nen hian fapa pakhat leh fanu pahnih an neih bakah kum 1978 a sawn a thlak fanu Lisa Brennan Jobs a nei bawk. Hetianga buai taka a thawh lai hian kum 2003 khan pancreatic cancer a nei tih hmuh chhuah a ni a, mahse Apples Board of Directors te chuan hetianga Apple company thluak bur berin natna khirhkhan tak a tuar tih an hriat chuan company a tlukchhiat mai an hlauh avangin an puang chhuak mai duh lo a, mahse kum 2004 khan a pancrease chu hlawhtling taka zai a ni a. Kawng hrang hranga enkawl chhoh niin amah pawh chuan hna tam tak a la thawk pah reng tho va. Chutianga hlawhtlinna hrang hrang an tawn chhoh lai chuan Aug 24, 2011 khan Steve Job chuan Apple CEO anihna atanga a banna a thehlut ta a, a aiawh tur hian Tim Cook chu thlan nghal a ni bawk a ni. Tichuan a natna tawrh chuan zual lam a pan zel a, October 5, 2011 khan khawvel mithiam leh thluak tha, computer khawvel zuan tir awk awk tu chu a thi ta a ni.
Steve Job hi mi taima leh a hnaa rilru zawng zawng pa mi a ni a. Khawvel pa thluak tha zinga sawi a ni. A thih hnu lawk khan US President Barrack Obama chuan, “Hetiang ang mi special leh thluak tha hi khawvelah hian an piang zen zen lova. Computer khawvela bung thar min kai tirtu, thil tam tak hmuchhuak a, hmuhchhuah belh zeltu mi ropui Steve Job kan chan hi Khawvel pum tan channa nasa tak a tling ani,” tiin thuchhuah a siam hial a ni. Steve Job hi a damlai khan thusawi turin hmun hrang hrangah sawm a ni thin a. Kum 2005-a Stanford-a a thusawiah chuan heti hian a sawi, “Kum 17 mi ka nih laiin thuziak pakhat ka chhiar a, chu thuziakah chuan ‘I nitin nun hi a i ni hman tawp ber tur angin ngai la, engtik niah emaw chuan rindik hun i nei ngei ang’ tiin. He thu hian ka rilruah thu a sawi nasa em em a. Khata tanga kum 33 chhung zet chu zingtin darthlalangah in enin ‘Vawiin hi ka ni hnuhnung ber ni ta se, vawiina ka thil tih tum hi ka ti ang em?’ tiin ka in zawt ziah thin. Chu zawhna chu ‘Aih’ ti a ka chhan fo chuan ka nunah thlakthleng tur leh insiam thatna tur ka nei a lo ni fo,” tiin a sawi.
Ni, keini Kristian thalai te pawh hian Steve Job-a thusawi ang hian zawhna han inzawt ta ila. Vawiin hi he leia kan dam ni hnuhnung ber ni ta se, vawiina tih kan tum te hi kan ti duh angem? Kan nitin nun hi kan thih dawn nia kan hun hman tur angin hmang ila, chu ni hnuhnunga kan thil tih duh loh tur chu bansan ngam ila, tichuan Krista tawk turin kan inpeih reng dawn zuk ni a.

                                               


________________________


Irom Chanu Sharmilla

                 Hman deuh atanga a khat tawka News luah ve fo tu, kan thenawm state Manipur-a sawrkarin Armed Forces (Special Power) Act (AFSPA) a hman dodal avanga kum engemawzat chawngheia sawrkar lo nawr tawh tu, Manipur Social Activist, Political Activist leh hlaphuahthiam ni bawk Sharmila Chanu chanchin hi tun tum chu i han chhui zau dawn ila, chumi hmain enge Armed Forces(Special Power) Act 1958 chu anih tih bihchiang ila, chumi hnuah Sharmila Chanu chanchin hi kan bih zui dawn nia.
                Enge AFSPA chu?: A tawi leh hriatthiam awlsam zawngin sawi mai ila. ‘Dan Dragon’ tia sawi thin Armed Forces Special Power Act hi Sept 11, 1958 khan India chuan a rorelna sang, Parliament-ah a lo passed tawh a. He dan hmanna tur atana tinzawn deuh chu buaina chhuah nasatna hmun Arunachal Pradesh, Manipur Assam, Meghalaya, Mizoram, Nagaland leh Tripura te a hman theih turin he dan hi a duang a, a hnuah he dan vek hi Jammu & Kashmir a hman theih turin kum 1990 khan an siam danglam leh a ni.
                India ram danpui Constitution chuan state in a emergency a puan theihna tur hun leh dan a duang a. Hetianga state-a emergency puan anih a buaina punlun zel te state police ten an thunun zo lo anih chuan state chuan central-ah puihna dilin heng hmunah te hian an dinhmun a zirin central sawrkar chuan a sipaite a tir lut ta thin a ni.
                Chutiang state buaia AFSPA hman  anih chuan sipaite chuan an mi rinhlelh zawng te, danin mi pungkhawm thei a phal chin bak aia tam pungkhawm te, chu phalna la hmasa lo pawhin an kaphlum thei a, man phalna warrant nei lo pawhin an man hmiah hmiah theih bakah an rinhlelhna chu eng hmun pawh an duh danin an dap kual chiam thei bawk a, thuneihna chu sipai kutah a awm ani deuh ber mai. Hetiang ASFPA hi rambuai lai ngei pawh khan Mizoramah pawh hman a lo ni tawh a, chutiangin ‘rambuai’ nia puan state dang dangah te pawh hman a ni tawh bawk.
                Kum 1980 atanga Armed Forces Special Power Act 1958 hman anih atang hian Manipur ah ringawt pawh mi 25,000 chuangin an thih phah tawh niin sawi a ni a. Kum 2009 khan Manipur DGP Joy Kumar Singh chuan thla 11 chhungin Police ten mi 260 chuang an that niin a sawi.  Hei bakah hian pawngsual, rukruk etc a hluar tel hle a, he dan sawisela hma la tu te pawh thah an ni fo tawh a ni. Heng dinhmun hi rambuai lai nen khan tehkhin ila kan hrethiam tlang mai awm e.
Tunge Sharmila Chanu?: Tunhnaia AFSPA chanchin nena inkungkaih tlat chu Manipura AFSPA dan hman dodal avanga rei tak chawngheia sawrkar lo nawr tawh tu Irom Sharmila Chanu hi a ni awm e. Sharmila Chanu hi March 14, 1972 khan Kongpal khua, Manipur-ah a piang a, vantlang rawngbawl mi(civil rights activist), political activist leh hlaphuahthiam hriatlar niin ASFPA dan hnuaia civil mite tawrhna chhuitu Indian People’s Inquiry Committee (IPIC) ah volunteer a ni a. Sipai te’n hleihluak taka civil mite an nghaisa a an pawngsual thin chuan a thin a khei a, AFSPA dan nuaibo tura sawrkar ngen dan tur a ngaihtuah nasa thei hle. Tichuan, November 2, 2000 atang khan Manipur-a AFSPA dan hlip tura sawrkar nawrin kar 500 chuang chaw a nghei tawh a, khawvel-a hunger strike nei rei ber nia hriat niin ‘Iron Lady of Manipur’ ti a hriat lar a ni bawk.
                Engvangin nge chaw a nghei?: Manipurah hian India sawrkarin Armed Forces Special Act dan khauh takin a hmang tih kan sawi tawh kha. November 2, 2000 khan Imphal a Malom khuaa Bus Stand pakhata mi dingkhawm chu chhan leh vang awm lovin Assam Rifles hovin an pawng kah chiam a. Hetah hian civil mi 10 thiin an zingah hian pitar pakhat leh kum 1988-a naupang huaisen lawmman National Child Bravery Award lo dawng tawh tu Leisangbam Ibetomi te pawh Assam Rifles ho hian an kaphlum tel a, hei hian ramchhung dengchhuak nghalin mi tam takin an vui thuan chhakchhuak a, duhlohna pawh an lantir nasa in he thil thleng hi ‘Malom Massacre’ tiin a hming an vuah a ni.
                Hetih hunlaia nula kum 28 mi, Vety Dept hnuaia fouth grade hna thawk Pu Irom C. Nanda fanu Sharmilla Chanu  pawh chu he thilthleng rapthlak tak hian a deng na hle a, khawlaia thisen luang ngeih nguih te chuan a rilru a tina hle. Naupan lai atangin dan anga ningani apianga chaw nghei thin a ni a, he thil thlen ni pawh hian a tihdan thin anga chaw ngheiin chu thil thleng chuan a den nat avang chuan atuk zirtawpniah chuan a nu hnenah chawngheia nawrh dila a nu ke a khawihin anu malsawmna a dil a, tichuan chhang tlem a ei hnuah India sawrkarin hel pawl ni a a apiang man a kahhlum phalna a pekna dan Armed Forces Special Power Act chu Manipur a hman a nih tawh lohna tura sawrkar nawr nan a chawnghei chu a tan ta a ni.
                Hetianga nithum chhung chaw a nghei hnu hian ‘mahni inthah tum’ ni a puhin IPC Section 309-na hmangin Police te chuan an man a, a chawnghei a bansan duh chuan loh avanga a hriselna a tlakhniam zel avang chuan Police te pawhin Imphal-a Jawaharlal Nehru Hopital-ah dah lutin a hnar atangin chaw an pe lui hial a. Kum khat hnua chhuah a nih hnu pawhin a chawnghei a chhunzawm zel avangin Police te pawhin kum tin ‘mahni intihhlum tum’ nia puhin an man ta ziah a ni.
                Hetianga chawnghei chunga man a tawh zak zak lai hian rampumah hriat a hlawh hle tawh a. October 6, 2006-a  tanin atanga a chhuah leh tum chuan a mi ngaihsan em em Mahatma Gandhi-a zahna chibai buk tur leh a thil beih laia huaisenna leh chakna a neih theih na turin Mahatma Gandhi-a thlan Rajghat, New Delhi-ah a kal a. Raj Ghat atang hian sawrkar nawr zui a lungawilohna lantur tumin Jantar Mantar chu a pan leh a. Hetah hian Sharmila Chanu hi zirlai rual, human rights activists leh a hmalakna thlawptu mi engemawzat te chuan an zui a ni. Tichuan Oct 6-ah Delhi Police ten ‘mahni intihhlum tum ni a puhin an man leh a, All India Institute of Medical Science (AIIMS)-ah enkawl turin an thawn a, tuma tlawh pawh theih loh turin he damdawiin a ward pakhatah chuan hren a ni. Heta tang hianSharmila Chanu chuan Prime Minister, President leh Home Minister te lehkha a thawn a. Tin, AIIMS-a a awm lai vek hian Nobel Prize lo dawng tawh Shirin Ebadi nen intawngin ani hian Sharmila hmalakna chu United Nations Human Rights Council hnena thlen sak a tiam a, hei vang hian kum 2009 khan UN Commissioner for Human Rights hotu Navanethem Pillay chuan India chu AFSPA dan hmang tawh lo turin a ngen a, mahse India chuan he dan hi North East state ten Independent an sual mai hlauhthawn thil thua anmahni awpbeh nana dan tangkai tak nia sawiin tihtawp an tum loh thuin a lo chhang. Hemi hnu hian Shirin Ebadi hian press mite kawmin, “Sharmila hi a thih chuan Parliament in mawh a phur ber ang. Sharmila a thih chuan Court leh Judiciary in mawh a phur ang a, Prime Minister leh President pawhin engmah an tih loh avangin mawh an phur ang. A lo thi palh anih hlauh chuan Journalist ho pawhin in tih tur in tih loh avangin mawh in phur bawk ang,” tiin na takin Journalist te hi a lo hrilh a ni.
                Sawi tawh angin Sharmila hian kum 11 chuang chaw a nghei tawh a. Hemi chhung hian tui a in lova, chaw a ei hek lo. Amaherawhchu amah tih chak nan tihluihna in nasogastric tubation hmanga a hnar atanga a pumpuia chaw pek a ni. A sam a khuih lova, a ha a nawt hek lo. Hei vang hian a taksa pawhin a tuar nasa hle a, a thlatin thi neih thin chu a nei tawh lova, a ruh te a mawih a, a taksa in harsatna hrang hrang an tawk mek niin doctor te’n an sawi. Mahse he Iron lady of Manipur hian a tuar luia “Eng ang pawhin tuar mah ila mahni inhremnaah ka ngai lo, Manipur leh North East India mite tana ka mawhphurhna hlenchhuak tura ka beihna a ni si a,” tiin Sharmila chuan a sawi. A hriselna dinhmun mai bakah hian a nuta pa pawhin sawrkar hna a chan phah a, an chhungkuain an retheih phah hle. Tin, chaw a nghei tan dawna a nu nen an inhmuh bak kha a ni Irom Sakhi nen hian an inhmu leh miah lova, an inhmuh lohna chhan hi a nu chuan, “Kan inhmuh chuan ka khawngaih dawn em a, hei hian a thil beih lai mek ah ama inrintawkna a hloh tir palh ang tih ka hlau a. Ka fanu hian he indonaah hian hnehna chang ngei se ka duh a, chuvangin a chaklohna thlen tu nih ka duh lo ani,” tiin a sawi.
                Chawimawina: Hetianga mihring dikna chanvo humhalh tuma mahni hrehawm pawisa lova nasa taka a beihna avang hian hlawhtlinna hmel chu la hmu lo mahse khawvelin Sharmila Chanu huaisenna leh tumruhna hi a en liam mai mai lova, a ngaisang hle zawk a ni. Kum 2005 khan Guwahati-a hmeichhe pawl pakhat North East network chuan Sharmila hi Nobel Peace Prize dawng thei tur zingah a chhawpchhuak a, mahse amah leh a thil tih te khawvelin a la hriat lar loh avangin a dawng ta lo. Kum 2007 khan Human Right humhalh, mipui rorelna chawiding leh remna leh muanna awm theihna tura mi thawkhlawk chungchuang te chawimawina Gwangju Prize for Human Rights  leh Mayilama Award chu hlan a ni a, kum 2010 khan Rabindranath Tagore Peace Prize hmasa ber chu hlan a ni bawk.  Kum 2010 vek khan Sarva Gunah Sampannah ‘Award for Peace and Harmony’ chu hlan a ni leh a, Bangalore-ah Law Minister Verrapa Moily chuan Lifetime Achievement award a hlan bawk a. Tun hnai mai pawh khan Adivasi Ratna Award chu hlan a ni leh bawk a ni. Tin Turkey rama Human Rights group pakhat The Documentaries ten December 8-11, 2010-a The Which Human Rights Festival an huaihawt chu Sharmila Chanu tan hian an hlan bawk.
                Tin he a hmalakna behchhan hian mi thiam tak tak ten lehkhabu an siam nual tawh a, documentary film leh kawng hrang hrang hmangin an thenlar hle bawk. A langsar zual zingah Deepti Priya Mehotra lehkhabu ‘Burning Bright:Irom Sharmila and the Struggle for Peace in Manipur’ te, Kavita Joshi documentary tawi ‘My Body My Weapon’ te, theatre artist Ojas SV-a’n Sharmila hmalakna behchhana a siam lemchan Le Mashale (Take the Torch) te an ni.
                Hetih lai hian Sharmila Chanu thlawptu te chuan ‘Save Sharmila Solidarity Campaign’ neiin ASFPA dan in a huam Jamu & Kashmir khawpui Srinagar atangin he campaign zawm tu Civil Activist 25 te chuan Imphal an pan a. Heng mite hian sawrkarin tihluihna hmanga chaw an pekna lehan hrenna Jawaharlal Nehru Institute of Medical Sciences (JNIMS), Imphal-ah Sharmila hi hmuh an tum a, JNIMS kawtah hian chawngheia nawrh nghal an tum a ni. Mahse sawrkar lam chuan hmuh phal ahnekin heng kawngzawhtu te hi a lo man phiar a, bailed leh nghal an ni.
                He campaign hian thlawp pawh a hlawh tan hle a. Social Activist lar Medha Patkar, Aruna Roy, Binayak Sen, thuziak mi Arundhati Roy leh mi lar tak tak te chuan Sharmila hmalakna leh amah thlawpnan a hmalak te chu an thlawp thu an puang bawk.
                Hmun zau tawk kan neih loh avangin chipchiar takin kan sawi seng lovang. Ni 12 lek chawnghei Anna Hazare chu khawvelin a ngaihven a, a thil ngiat pawh a hlawhtling thawkhat e. Mahse he nu, kum 10 chuang chawngheia sawrkar lo nawr tawh chanchin hi sawrkar lamin an hupbeh avang te pawhin hriat a hlawh lo hle a, tunah rampumin a ngaihven tan ta a, issue lian tak ani chho dawnin a lang.
                Awle tun tum atan chuan JNIMS, Imphal-a sawrkar in a hren mek ‘Iron lady of Manipur’ Sharmilla Chanu chanchin chu kan duh tawk rih ang a, he article atang hian chhiartu zawng zawng te’n min awpbet tu sual hrang hrang (duhamna, mipat hmeichhiatna, eirukna, chapona, rinawmlohna etc) atanga talchhuak tur hian eng angin nge kan beih, talchhuah kan duh tak tak em? Tih hi hi in ngaihtuahchiang leh ang u




IDOL KAN BUAIPUI DAN LUIH LUIH HI



            Mizote hi hlimhlawp ngaina tak hnam kan ni a. Kan pi leh pu te atang tawhin intihhlim leh huau huau nuam ti tak hnam kan ni. Zai leh lam chu kan culture-ah a bet tlat a, khati khawpa hnathawk nasa leh ral laka in veng reng chung khan engtik laia an zir hman nge tih pawh hriat loh in kan pi leh pute khan lam leh zai chi hrang hrang min lo hnutchhiah teuh a ni. Khawvel changkanna in Mizote min rawn man a, zai ngaina tak hnam kan ni zel a. Lam erawh chuan chuti vakin hmun a chang thuk ta lo. Zai avangin mi engemawzat in engtikah mah an hmuh phak loh tur foreign ram te an hmuh phah a, a then tan eizawnna mumal tak hmuh phahna a ni bawk a, a thenin pocket money tuak nan an hmang a. Chu zai vek chu a tam zawkin intihhlimnan leh Pathian pawl nan an hmang a, thenkhat ve thung erawh chuan lunghlui kaihthawh nan thiante nen hlahlui tak tak sa in zan thla eng hnuaiah zai hmang vek chuan an lunglen an hnem a. A thenin naute awih mut nan an hmang thung a, kan sawi seng vek awm love.

            Heti khawp hian Zai hian kan nitin nun min luhchilh a, heivang hi a ni ange zaithiam pawh kan ngaina in kan ngaisang hle. Tun decade chhung hian Demand Channel vangin ‘celebrity explosion’ a rawn thleng a, zaithiam chu ‘a mak a makin’ an rawn pung ta. Mizote hi zai ngaina hnam kan ni a, hetianga zaithiam kan ngaina pawh hi thil awm tak a ni reng a ni. Tun decade chawhnu lam atang khan sap hovin American Idol leh X Factor etc an tih dungthulin Mizo Idol, Youth Idol, Youth Icon, etc kan han thlang ve tak tak a le, zai thiam tak tak pawh kan lo tam a, hei vang hian Mizote hi zai thiam hnam kan ni tih hi zaithiam ve thak lo mah ila ka pawm ve riau a ni. Kan peng thui ta, thupuiah lut ang.

            Vawi engemawzat zaithiam thlanna Mizoram hmun hrang hrangah neih a ni tawh a, Youth Idol/Icon, Zo Star, Tuichangral Idol, Chhaktiang Lelte, Biate Idol etc kan thlang hnem ta. Heng zaia intihsiakna hrang hrang atang hian mi tam takin hriat an hlawh a, kan ram economy ngaihtuahin zai hi eizawnna tlak nilo mahse sum pawh an huilut tha hle mai. Mi harsa tak takin leirem an rah phah a, Pathianin mithenkhatte talent a pek hai chhuak sakna a ni a, heng zaia intihsiakna neih hi a tha ngei mai.

            Mahse, mipuiin Idol kan buaipui dan luih luih hi chu keini ang ram rethei leh intodelh lo tan hi chuan bengsik a ngaihtuah chian ngai niin ka hria. Tunhnai maiah pawh local TV pakhat chuan Mizo Idol a thlang a. Kha an Idol thlan kha Mizote tan Idol a ni em? A zaithiam ber em? Ka tan viau em tih lam sawi ka tum lova, an lo hmuah dan chipchiar leh an hlasak chungchang te, an thluk dik leh dik loh, an kawr thuisak tu, thilpek engzatnge an dawn tih lam pawh sawi ka tum hek lo. Amaherawhchu kan idol thlan zawh taka ka vei ve deuh thil te ka han sawi ve niah niah teh ang.

            Zonet chuan Idol thlanna a han kalpui chho zel a, thiam kan tih an tla a, thiam kan lo tih loh ve em em kha an tling leh ang nawlh nawlh a. Top 20 vel atang phei chuan khawlai titi a tling ta. Bazar nu ho atanga kamding nuho te, kohhran office atanga mutia hahchawl te, class awl lai Staff Room titi atanga Counsellor tawngtai zo hlim thlengin “Nizan Lalthuthaa zai that zia kha!” “Lalbiakmuana vangin ka star a tlak phah a” etc chu kan titi ber a ni chho ta. Top 10 atangin an han tla leh phawk phawk a, a buatsaihtute lam chuan SMS Voting an han hmang chho ta. Khatah chiah khan kan Idol buaipui dana ka ngaimawh chu a rawn langchhuak tan ta.

            SMS Voting a han nia, keini ang tlangval hawizau lo leh tlang bawl deuh phei chuan Sim Card Idol an thlang ta emaw chu tih mai turin kalna leh hawina lam apiangah “Chumi khami chu vote ve teh,” “Idol i vote ve tawh em?” “Kha hei hi vote ve rawh” etc tih chu vawi tam kan dawng chamchi ta mai a. Kan mobile phone a lo ri tlang tlang a, SMS sweet tak dawn inbeisei ru takin thiante hmuh hlau takin a rukin kan handset man tlawm tak chu ka han unlock a, ka message dawn thar chu ka han en ve de de a, chutah a ngai bawk...”Lal chumi khamia hi hemi number-ah hian lo vote ve teh, “ “Mizohub XXX tih type la, chumi khami numberah chuan lo vote teh” etc tih vel a lo ni leh thin si. Ka rilruah chuan SMS Idol kan thlang ta ani maw tih chu a rawn lut ve mai bawk a, India khua leh tui ka nih avanga ka duty VOTE THLAK ka ngaih pawimawh viau laiin Idol-ah chuan vote ka thlak ve ta chuang lem hlei lova.

            A then lah chuan mi phone an hawh a, “Chumi khami chu vote verawh” tiin anmahni chuan an type ang zungzung bawk a, balance lo nei tlem deuh tan chuan Rs 3 laia kal avangin mualpho phah pawh awl tak a ni. Tichuan mipuiin kan han vote ta tak tak a, a then lahin sim card thar an lo lei belh a, top up inthunsak ta pawh bo lo. Kan tuipui zawng ania facebook tawngkam takin i han 'Like' phawt mai teh ang. SMS Voting lam buaipuitu lam chuan sms chi hrang hrang dawng leh thliar hrangin an lo buai awm teh e.

            Final kan han chuang kai phei chu Chhim leh Hmar indona a thleng dawn emaw tih mai tur khawpin a chhim leh hmar azawnga in enhrang miah lo Idol finalist pahnih te tana campaign auhla hrang hrangah chuan a rawn lang ta. Hei hi tunlai a social networking site lar ber mai Facebook lamah phei chuan a nasa hle. A thenin Hmar lam an tangrual si a Chhim lam kan tanrual a ngai..chuvangin hemi hi vote ngeingei tur tiin an ziak a. Chutiang bawkin Lunglei leh chhim lam zawngin chumi khami chu an vote dawn si a, chuvangin Serchhip piah lam zawng chuan chumi khami chu vote vek tur ti tein ngenna an siam a. He thil hi ka ngaimawh deuh avangin keipawhin hetianga Facebook-a wall post ka hmuh chang hian ka comment ve hlek thin nghe nghe.

            Ni, Local channel pakhatin an sumdawnna huang zauh nana programme pakhat an siam ve mai hmanga a chhim leh hmar hawizawnga lo tan teh vak kha tul hi ka han tilo mai mai khawp a. Zaithiam thlanna a ni a, zaithiam tih zawng chu thlan mai tur, chhim leh hmar feelings chawhthawh nan chuan Mizo Idol tih vel mai mai chu a ho emai tiin hetiang zawnga campaign-na Wall Post ho hi ka comment thin a ni. Chu chu ka rilru pawh a ni. Thil engemaw hlek a awm a chhim ho chu tia han tanrual hi a that chang awm mahse a ho ka ti a, zalen taka mahni rilru fim tak hmanga kan duhzawng chu thlan mai turah niin ka ngai. Kan khawchhuak te an lo nih chuan a awm tho va, mahse chhim leh hmar issue-a lo lak luh nan chuan Idol vel hi chu a te tham deuh a ni.

            Tin, ka ngaimawh pakhat chu Idol leh a behbawma sum kal ral nasa lutuk hi a ni. Engzat chiah nge Idol avang hian kan sen tih lo ngaihtuah chu a ho maithei a, chhut thiam pawh a har awm e. Final zan khan vote tla atangin sms hmang ringawta kan sum sen ral zat ka lo chhut ve mai mai a hetiang deuh hi a ni.

Lalthuthaa, Saiha in SMS vote 88,022 a hmu. Lalbiakmuana'n vote 63,577 a hmu bawk, an inthlauhna chu vote 24,445 a ni. Vote lut zawng zawng 1,51,599 a ni a. SMS voting man kha Sms pakhat zelah Rs 3 niin ka hria. Tichuan Vote tla zawng zawng chu Rs 3 in han puntir ta ila Vote (sms) 1,51,599 X Rs 3 =Rs 4,54,797  a lonita daih mai. Tichuan sms voting man atana kan senso chua tlem berah Rs 4,54,797/- a tling ta a nih chu. Ho tilo leh ngaihlu tak tak an awm ang, mahse kan ram retheih em em laia lo hlawkpui em em tu phai vai company, service providers ho Airtel, Aircel, Reliance, Vodafone, Idea, BSNL etc hian kan Idol thlan hmang hian sum an lo hui lut hem hem tih ka hriat erawh chuan ka ui hle mai.

            Ka thuziah hi tul ti lofe fe pawh an awm ang. Mitinin ngaihdan kan nei theuh a, keima mimal ngaihdan ka han thai lang ve mai mai a ni e. Hetianga zaithiam kan buaipui luih luih ang hian zirlai leh eizawnnaa mi hlawhtling te hi buaipuiin chawimawi ila. Naupang zawkte tan heng lehkhathiam leh mihlawhtlingte hi IDOL atan kawhhmuh ta zawk ila, chutiang zawng tal chuan kan ‘value system’ hi han thlak ta ila chuan Zofate hian hma kan sawn deuh ngei ang mawle.



______________________________________________________________________________

HALLOWEEN
Kristiante tih ve chi a ni em?
Halloween hi Mizoramah chuan kan hre lar lutuk lova he hun hi kan tradition-a bet a nih ve lo avang te pawh a ni ang kan ngaipawimawh ve lem lo bawk. Khawthlang lam ho chin dan anih avangin hmelhriat lutuk lo mah ila Mizo zingah pawh Halloween costume(thawmhnaw) haa thla la leh Halloween festival hmang kan awm ve nual tawh a, khawthlang lam thil chin danin min nghawng zel avangte, tun hnaia electronic media (TV, Internet etc) kaltlanga Mizo thalaiten Halloween an hmelhriat chhoh ve zel dan te leh tleirawl te zinga Halloween party buatsaih ve chakna lo awm tan avangtein Halloween tobul leh Kristianna nen a inhmeh leh hmeh loh te inzirtir hi a tul tawh hle a ni.
Enge Halloween chu?: Halloween hi All Hallows/All Saints Day Nov 1 thlen hma ni chiah October 31-ah a urlawkna ang reng deuhin khawthlang lamah chuan hman a ni thin a. Kum sang engemawzat kalta a Ireland rama Celtic hovin Samhain kut an hman thin kal zel niin sawi a ni. Samhain hi Cetics ho thihna pathian niin an Lunar Calendar hmanga an chhut a November 1 hnaih bertu Full Moon zan hian Samhain chuan mitthi tawh te chu an chhungte tlawh a phalsak thin a, chung thlarau chuan an mi hrang hrang tlawh kualin eitur te an ei thin ni a an ngaih avangin ramhuai ho hnawh kian nan Celtics ho chuan an khaw chhungah meipui (bonfire) an chhep hluah a, nasa takin an in chei rangin ramhuai te tihlawm nan an puithiam (druids) te chuan ran leh mihring thisen hial te an hlan thin a, he huan hlan tur hian puithiam te chuan dawithiam pitar angin an inchei thin. Hetih hunlai hian Halloween tih a la ni lova, mahse Roman hovin Kum zabi 1-na hunlaia Celts ho an run vak tumin Celts ho chu an tlawm a, Roman hovin an awp bawk a, tichuan chu Samhain kut pawh chu Roman ho vek chuan siam danglamin he kutah hian Roman ho thei leh thlai chi pathian Poloma leh mitthi tawhte an zahna lantirna Feralia chu an telh belh a. Chu Celtic leh Roman ho tradition inchawhpawlh chu hmang chho zelin AD 800 lai vela Kristian hovin mithianghlim kal ta te puala All Saints Day/All Hallows Day an hman ni, November 1 hma chian October 31 ah a urlawk nan All Hallow Eve tiin thlak ani chhova,  hei hi hun lokal zelah Halloween tia thlak a ni chho ta a ni.
Halloween leh Kristian te: Constantine-a hunlaia Roman Empire kha Kristian lalram anih thin avangin Rome kohhran hote chuan Roman Empire chhunga Pagans (Pathian thu awihlo/Ramhuai bia) ho kha Kristiana sengluh an nih theihna turin Pagans ho chu thil tih thin tam tak Kristianna nen inmil turin an senglut a, Halloween pawh hi khata tang khan Kristian ten an hmang ve tan a ni. Vawiin niah chuan Khawthlang ramah te tradition-a an lo neih tawh avangin Kristian tam tak pawhin Halloween hi an hmang thin a, mahse Kristian nghet leh conservative deuh erawh chuan Halloween hi ramhuai biakna, thlarau biakna nena inzawm nia an hriat avang leh Halloween Costume te hi a ramhuai(evil) em avangin an duh lo bur a an hmang ngai meuh lo. Roman Catholic erawh chuan Halloween hi Kristian nen inzawma ngaihna an neih avangin Halloween hi Catholic School leh Colleges ah te chuan a hluar hle a. Prostestant kohhran thenkhatin Reformation Day atana hmangin thenkhat chuan a tuk maia All Saints Day atana inpuahchahna leh intihhlimna ni angah an hmanga Kristian leh tian lo tam tak chuan an mahni thlahtu leh an chhungte thi tawh leh anmahni thlahtute chanchin chhuibinga, zahna lantirna hun atan an hmang ve thung a ni.
Engtin nge Halloween an hman thin?: Hetianga Halloween hi tradition lar tak a nih chhoh tak hnu hian he hun hman dan te pawh an thlak danglam ve hret hret a. Kumtinin he Halloween ni hian mi te chu thawmhnaw maksak tak tak leh ramhuai ang tak taka incheiin hmaikawr (mask) ramhuai ang tak tak te an invuah a, intihhlimna hun Halloween Party an buatsaih thin. Halloween nena kalkawp tlat pakhat  chu Mai (pumpkin) kerkuak, a chhunga mombati chhit en, Jack O’ Lantern hmanga in leh a vel an chei a, an chhit eng tuarh thin hi a ni. Tin naupangte tan he hun hi hun hlimawm tak a ni a, Halloween in a ken tel Trick or Treating hun hmang bawkin he hunah hian a hmaa ramhuai hovin mi in tlawh kual a thil an ei thin ang deuhvin naupang te chu ramhuai ang taka incheiin mi in an tlawh kual a, eitur hrang hrang dilin heng ei tur hlawh chhuak tur hian ramhuai thawnthu te an sawi a, an zai bawk thin. Pek an nih loh erawh chuan nawupang te hian thil te an ruk bakah anmahni eitur peduh lo tu te thil engemaw ber an tih chhiat sak thin. (Ram thenkhatah chuan naupang ho hian pawisa te an dil thin). Hetiang leh kawng hrang hrang hmang hian tunlai khawvelah Halloween chu lawm a ni tawh a, khawthlang lam ramah te chuan Halloween Day hi an Urlawk zan leh Kumhlui thlah zan tih lohah chuan intihhlimna hun ropui bera an neih a ni tawh a ni.
Halloween leh Kristian sakhua hi a inhmeh em?:  Mizoramah pawh thianzaho leh sikul thenkhat chuan Halloween Party hi an lo nei ve tawh a ni awm e. Phai lama Mizo te luhna college thenkhatah te pawh Halloween hi an hmang fo tawh reng a ni. Khawthlang zia ngaisang ta reng reng chuan engtikah emaw chuan Halloween te pawh hi kan ramah kan sengluh ve hun a la awm ngei ang a, kan society hlimhlawp lawm tak hian a pawm angem? Kristian sakhua nen a inhmeh reng em?
Halloween Day-a intih hlim hrim hrim hi sual a ni ka ti lem lo. Mi hrang hrangin he hun an hman duh dan a zirin a tha zawng pawhin a kaihlek theih awm e. Khawthlang naupangte tan phei chuan hun hlimawm ropui tak ani a, he hun lo thleng tur hi an nghakhlel hle thin. Mahse a history kan chhuiin Halloween hi ringlo mite ramhuai biakna (paganism) leh Dawi (witchcraft) nena kalkawp tlat a ni a, Halloween costume (incheina) te pawh ramhuai hmel te, dracula, vampire etc leh satanic thei ang ber thawmhnaw te anih avangin Halloween hman leh Kristianna hi thil inhmeh tak zawng a ni thei lo a ni. Setana hian thiam takin he hun hi  a hlimawm zawngin a rawn kuai her mai mai ani lo maw! A rapawm thei ang bera inthuam a, ramhuai an tum thei angber a inchei hi a Kristian lo phawt. A tobul leh chinchhuah anih dan kan thlir phei chuan Kristiante inrawlh ve lohna tur chi a ni. Kum 4000 chuang kalta phei chuan Halloween-ah hian ran leh mihring thisen hial te pawh an hlan thin tih kan sawi tawh kha. Kristian te tan chuan festival hlu leh ropui tak Krismas kan nei a, a tobul felfai lo leh a chin dan satanic tak Halloween lo lawm ve hi kan Pathian thu nen pawh a inhmeh lo a ni. I Korinth 10:20-21 ah chuan “Jentailte inthawina chu Pathian lakah nilovin, ramhuaiho lakah an inthawi thin ani tih ka sawi zawk a ni; nangni zawngin ramhuaiho in tawmpui ka duhsak lo che u a sin. Lalpa no leh ramhuai no in in kawp thei lovang; Lalpa dawhkana mi leh ramhuai dawhkana mi in ei kawp thei hek lovang” tiin kan Bible-ah a lo chuang daih tawh a. Tin Ephesi 5:11 ah chuan, “Tin, thim thiltih rah nei ngai lovahte chuan telna reng reng nei suh ula, tel ahnekin a thiam lohzia hriattir zawk rawh u,” tiin min hrilh bawk a ni. Hei hian ramhuai biak atanga bul tan Haloween chungchanga kan rilru put dan tur chu a tichiang mai awm e.    
Awle kan thuziak tih tawp nan Kristian mi hmingthang tak te’n Halloween chungchanga an thusawi thenkhat han tarlang teh ang:-
*Albert Dager – Naupangte hian Pathian hmelma Setana chawisanna thiltih reng rengah, a nuam emaw a hlimawm emaw an tel ve tur a ni lo.
*David L Brown : Halloween –a thil tih reng rengte hi pathian lem chawimawina a ni, chu chu Setana lawmzawng a ni a, Chuvangin Halloween hi Setana holliday a ni
*Christian Youth Alliance – Halloween hian thim thil tih theihna a chawimawi avang leh naupang te te ten an ngaihhlut em avangin Setana hian Halloween hi a duh hle a ni.
*Tom Sanguinet – Halloween hi ramhuai thil a ni. Eng ang pawhin siam danglam mah ila a tobula  fuh miau loh avangin Isua pawm tlak a ni thei lo.





  


2G SPECTRUM SCANDAL
(Independence hnu lama India rama scandal lian ber chu !)
CONTRIBUTED BY - Er. Chhungpuia Renthlei

             Awle, Kan CM hmasa Pu Zoramthanga tawngkam takin nem muka liam zawih zawih khawpa amaka maka tam, pawisa vaibelchhia hlira a telkhawm, vaibelchhe tel chheh 700 aia tam daih mai eirukna, India rama Eirukna lian ber tling pha hial khawpa an sawi 2 G Spectrum chungchang tlema zawng bihchian kan tum avangin tun tum chu mobile hmanga sakruaka thlalo la la hram hram te, Mobile changkang tak tak nei si a, hmang thiam leh si lo leh balance thunna pawisa pawh nei mang lova mp3 hla ngaithla a, zanrei fe fe thlenga mobile khal peih te, Nupui fanau te chhuahsana Mobile hmanga KS dawrkuala khawimaw laia saruak ngalngata zankhuaa tupa bawp sei sei tia tlai tak tak inlama haw thin te, Traffic jam tireh tura duty thenkhat Taxi leh 2 wheeler te hnena sawm zinga pakhat thilpek beiseia rei tak tak dinchilh lawi si te. Motor intai palh avanga midang ngaihtuah lek lova traffic tibuai vek khawpa thiamthu insawisiak te leh 6 pay kan hman avanga KS atanga pastor, antam atanga vawksa, underpen atanga overcoat..et.c hononarium tihpun a lo ni nih tak te sawilan a remchang lo vang.

2G hi enge ni le?
                      Lehkhabu leh film siamtu ten Version1, version 2… etc. an siam ang hian Mobile company te hian mobile hi phases hrang hrangin an siama hei hi Generation an ti. Genration hi G tiin an dah mai thin. Mitam zawk ten kan hriat thiam theihna nan Mobile 2G awmzia ber chu Mobile / Cellular phone technology second Generation tihna a ni ber mai. Mobile chhuak hmasa ho kha 1G an ni a, tunlaia kan hman mp3, Camera, touch screen, Dual SIM, circuit-based, digital, voice centric technologies e.t.c 1990 hnu lama a mi hi 2G ani leh a. 2G tunlaia kan mobile hman ber hi ni a, cellular technologies chi thum Time Division Multiple Access (TDMA), Code Division Multiple Access (CDMA) leh Global System for Mobile (GSM) hmanga siam a ni. Kum 2000 hnu lam atang khan computer ang maia hman theih, tuna kan hman mek aia changkang zawk 3G mobile siam a han ni leh a, hei erawh hi chu keini mizoramah chuan kan la hmang meuh lo. Khai aw.. Kan thupui 2G ani tih hrereng chungin Duh aia thui kan sawi dawn e, Nilaizan thupui hawng turin Zirtawp zan thupui kan hawng ang tih pawh a hlauhawm e, Helam chu duh tawk phawt teh ang !
2G spectrum kan tih ber chu enge ni le ?

                      2G spectrum awmzia ber chu Digital Signal chikhat, Inbiak tawnna atana bandwidth sang tak leh signal tam tak karah pawh buai hauh lova thui tak kal thei 2G Technology support thei leh 2G atana hman ber sawina ani ber mai. A awmzia ber chu second-generation wireless telephone technology atana hman digital Signal frequency chak leh sang tha tak tihna ani mai awm e.Mobile hmanga SMS, E-mail e.t.c kan hawnna te hi 2G spectrum a ni. 2G spectrum Scandal lo chhuahdan tlangpui han bih thuak thuak the ang Eirukna leh thamna lian tham a awm hi chuan a kaihhnawih leh changtu Minister te hi mawhphurtu ber an ni lo thei lo. Tunah pawh hetianga buaina namenlo a lo thleng takah chuan India's IT and Telecom minister A. Raja hming a ri zing malh malh hle mai. Communication chungchangah hian India sorkar mai nilo khawvel sorkar hian dan leh dun fel tak a nei thei a. Pawisa neih leh hmanraw neih avanga apawng ataka Signal pekchhuah leh lo dawnsawn hi phal a ni lo. Licenses mumal tak neih vek a ngai a ni. Kan hriat thiam theih nan, Mizoramah pawh LPS, ZONET leh Sub-Operators te hi India Communication dan hnuaia khuahkhirh vek an ni . Kum 2000 kan chuangkai a , Mobile Khawvela sumdawnna a hlawkin private Company tam tak lo piangin mobile lamah inelna nasa tak a awm a. sumdawngtu ten a hlawk lam apiang kan pan dul dul mai bawk si a, amak a maka tamin helama thuneitu te hnenah 2G Spectrum License an dil ta sup supa, a hlawk em avangin thamna pawisa pawh nem muka liam zawih zawih khawpa thahnem an paipawn a, sumdawngtu te inthik kualin an vir sek nen, lehlamah politician ho in chaltauhna a bang thei bawk si lo. A ri tet ret a, a a ri rut rut a, a ri pawpa, a puak keh ta dur a, a tawpah India rampumah a puak ri kan lo hre ta a ni. Hmun tin hmun tangah India's IT and Telecom minister A. Raja hming an lam ri ta sup sup mai le . Pawisa atam avangin Politician leh sumdawng lian ho an inrawlh nasa mai si a, India in Independence ahmuh hnu atanga India rama Eirukna lian ber (India biggest Scandal after independence ) tih hial a sawi a lo ni ta.
                            Aw le, thil tam tak awm mahse, 2G spectrum Scandal kaihhnawih ber te chu hetiang hian han sawi ila.Kum 2008 chho khanIndia ramin inbiak tawnna lama hma a han sawn chhoh tak tak khan Mobile lamah sumdawnna a hlawk hle a, Mobile lama private company lian tak tak hnenah 2G licenses hi man leh mual uchuak taka pekchhuah a ni.Dan lovin 2G spectrum license thahnem tak pek chhuah a ni.CAG thuchhuah dan chuan Spectrum scam hian India sorkar government sum a khawih chingpen nasa hle a, tunah hian a tlem berah Rs. 1.76 lakh crore a chingpen a ni.Tin, CAG chuan 2G spectrum chungchanga license an pekchhuah hian Dan leh dun an bawhchhe nasa hle niin a sawi bawk.

                          2G Spectrum lo irhchhuah dan tlangpui chu hetiang hi a ni: Kum 2007 khan India sorkar chuan mobile services chungchangah 2G spectrum chungchangah India ram pumpuia hmalakna a nei a. Kum 2008 a lo inhera GSM operators’ group COAI leh Department of Telecommication chuan 2G leh 3G felfai taka thliar hran an duh thu an sawi a. Kum tawp dawn November thla ah 2G mobile services leh 3G mobile services chungchanga spectrum pekchhuah dan sawi ho a ni. Hetah tak hian ngaihdan a phir tan ta. 3G lam ten changkang taka inbiak tawnna an enghelh laiin Mobile sumdawng tu tam zawk te 2G khawvelah an la cheng si. A buaithlakin thutlukna siam a har hle a ni. Uluk taka mithiam ten an han ngaihtuahin 2G mobile services te chu auction mai nise tiin thu siama. Mahse, Telecom Ministry ngaidan nen thu a in hmu thei ta silo. Auction anih chuan puanzar phena an thiltih zawng zawng engkim mai pholan a ni thei bawk si a. 3G avanga hetianga 2G auction anih a, revenue Rs 40,000 crore laia tihsan anih bawk chuan telecom department lam chuan 2G policy siam danglam hret ngaiin an hre bawk nen. Heta tang hian revenue leh permission chung changah a lo buai tan chu a ni ber mai. He buaina hian zung a kaih thuk hle mai, kan CM zahawm tak hian eirukna a zung chawpa kar phawngin han phoro ta ni se chuan , politics lama a pi leh pu te pawh tui hal dang charin vun khi ter tuar khawpin a pho tel ve ngei ang le. He tiang eh deuh nuaih anih avang hian roreltu te pawhin 2G Spectrum thubuaia inhnamhnawih te hi a pawng ataka han hrem thei din hmunah an dng mai bik silova. Hei tak hi Oppsition lamin an hre kar mai sia, Politics silaimu a hmangin nasa takin a au bengchhenga, Media lamah lah nise an thehdarh chuai chuai mai bawk. 2G spectrum License dil ve si, pek ve tak loh company engemaw zatin thawm an nei a. tin, dik lo tak leh man to lutuka license pekchhuah ho ten an lungawi loh thu an sawi bawk nen, rampum buaina a rawn tling chho ta a ni ber mai. IT hmasawnna hian rose par min puichhuah lai hian a hling zum tak tak te pawh min lo pe tel ve reng a ni tih hai rual ani lo ve ! Cheng maktaduaih tam tham tak mai tih ching pen a ni te hi a uihawmin hetih rual hian He 2 G spectrum scandal hian InformationTechnology & communication India in a ngaih pawimawh zia leh helamasum leh pai lama kan sorkar pawh a in sen nasat zia chiang takin tilang awm e.

                           Information Technology lama thang duang tak India ramah hian sum leh pai atama, hna zawngtu te tan hna atama, eirukna leh thamna pawh a theu neu lo hle a ni ang, India sorkar meuh pawh rorel thei lovin vawi enge maw zat parliament thutkhawm tihtawp a ni. Tun hnai mai 22 November 2010 a Parliament thutkhawmna ah 2G spectrum sawi a nia, inhnialna nasa tak avangin tihtawp a nia, GAC report siam tura tih a ni Janata Party chief Subramanian Swamy chuan nasa taka he law ministry leh government law officials demin telecom minister A Raja chu 2G spectrum case avangin rampumah a hming lam rik ani ta ni ta. Hetiang buaina lian tham a han awm takah chuan kan minister thenkhat ten bang ngam tak tak si lova, political platforma thiamchan tum nana an ban tum thu an puang ang ni lovin, party hotu te phalna la miah lovin Telecommunication Minister nilai mek A Raja chuan banna a theh lut a, a banna an pawm duh leh duh loh a ngaihtuah lo, huaisen takin a bang tawp mai. Tichuan, Human Resource Development minister ni mek, Kapil Sibal chuan tunah hian Telecom Ministry a enkawl mek a ni.
Nitla senga lova roreltu, British Lalropui kumpinu thlazar hnuaia tanga India a indan atanga thubuai lian ber hiala sawi 2 G spectrum hian India ram pumpui a tuam mup mup mai le. He 2G Spectrum scandal avang hian India rama rorelna sang pahnih lok saba leh Rajya saba pawh rorel thei lovin tih tawp a ni a, nimin mai 29th November thawhtan khan ngaihtuah leh turin an thukhawma, mahse rorel hlei thei lova an an inhnial buai leh avangin session tihtawp leh a ni. CBI leh supreme court lam chuan a tlem berah thla thum chhunga he eirukna liantham tak hi chinfel theih an in beisei na chungin engtia rei nge he 2G spectrum scandal hial hun a duh rei ang hriat a ni lo.India chanchinbu hrang hrang te chuan chhum lo chat lovin he thu buai avanga nizan hmasa lawk a communications minister atanga bang ta A. Raja chungchang an chhuah chuai chuai mai bawk. India Comedian-actor Jaspal Bhatti meuh pawhin 2G spectrum chung changah India mipui te dikna humhim a duh thu a sawi chhuak ve hial mai bawk. Congress party Senior leader Pranab Mukherjee meuh pawh a tal buai ta, Opposition leaders te kokhawmin 2g Spectrum chung chang an chhui laia zahngai taka lo awm hram hram turin a ngen ve mek bawk. HE scandal an buaipui ni atanga vawiin thlengin Politician, Sumdawng, Media lama thawk leh India mi hausa chi hrang hrang te an lo inhnamhnawih nasatzia Media lamah tarlan a la ni reng mai te hian 2G Spectrum Scandal in India a chiah hnehzia tilangtu a ni. Aw le, Tunah hian 2G spectrum hi Kohhran khawmpui lian ang maia awlsam taka tihtawp mai chi nih loh avangin india sorkar hruaitu te chuan a chhun azanin mutmu tuah lohvin an buaipui mek a ni.


 
--------------------------------------------------------------------------------------------------------

BIKE TLAN CHAK LEH KA TESTIMONY

 (Published on The Zozam Times, The Aizawl Post, Ralvengtu, Vulmawi & Daifim)

Hman deuh kan naupan lai (han ti ve khanglang ila) kha chuan kan toys neih ve chhun kha chu G.I. Joe te, Barbie te, He-Man te, Hot Wheels etc te kha a ni mai a. Tleirawl, awmthei fa deuh chuan BMX kha an nei leh a. Tleirawl/Rawlthar tam zawk kha chuan buk te kan sa a, sipai lui leh sawrkar huan lamah sikul chawlh chang chuan tui cheng turin kan liam thla sung sung thin a nih kha. Luikal anih loh pawhin marble hmanga in thap te, rubber band hmanga infiam te, in rubber miss te, ciggarates kawr ruak hmanga in mawr te kan hratin kan hlim thei hle a nih kha.

            Tunlai khawvelah zawng, kan infiamna a changkang tawh a. Luikal, buk sak etc aichuan computer leh internet hmangin kan intihlim tawh a. naupangte te in Warcraft, Call of Duty, Counter Strike, Fifa etc te khelin mahni ina khel peih lo pawhin a huhovin Cyber Café leh Gaming parlour te an pan luih luih thin. BMX khalh thin ang rual te khan nu leh pa te hnenah Bike an ngen ta a. Matric Pass lawm nan/HSSLC Pass lawm nana Bike in leisak te kan uar ta hle mai.

            Rawlthar thaza rualin Bike a han nei ta chu tul lova tlankual leh han lim vel te, Stunt Rider ho tidan ang deuha a hma chawi leh Side Burn te, Drift leh in Free Turn te chu nuam tak a ni nuam tak. Bike engine 150cc - 225cc inkar te chu bike chak pangngai tak an nih avangin tleirawl thaza rualin an khalh chuan tlanchak chu tihmakmawhah an ngai mai thin. Bike-a intlansiak a kawng kual lai a corner awn fe a han lak vel te lah chu, min hmu apiangin min ngaisang dawn emaw tih a awl a. Tul mang lovah accelerator han raise vak vak te kha rilruah miin min ngaisang viau dawn emaw tihna a awm ve tlat thin vang a ni

            Adolescent stage (tleirawl lai)ah hian mi tam zawk chuan mi ngaihven (point of attraction) hlawh duhna rilru kan nei thin a, ngaihsan neih uar lai(idol worshiping) hun a ni bawk. Mi ngaihsan leh ngaihven duh rilruk avang han alawm rawlthar tha za rual Bike chak thawkhat tak khalh te an leu vak vak thin a, bike nei lem lo a hmei a pa rual pawh maksak tak taka inchei an uar thin.

            Tunhnaiah bike accident avangin kei ngei pawhin ka thiante ka chan ta nual mai. Vul lai hun an hmang tan dawn chauh a mual min liamsan ta hi ka lainat a, ngaihtuahna a ti thui hle thin. Chutiang bawkin kei ngei pawh tunhma lam chuan intlansiak leh chak tak taka tlan ching tak mai ka ni a, accident pawh ka tawk ngun ve khawp mai. Mahse ka accident tawh atangin zirlai (lesson) ka chhar thar a, tunah chuan ‘zawite te in ka kal dem dem tawh ang’ tih chu ka thupui a ni ta.

            Enge ka lesson chhar chu?:

Bike a intlansiak hian hlawkna min pe lo: Bike a kan intlansiak hian chhungrila kan phurna leh kan chakna phuhruk leh in race-a min chotu te kan hneh changa uanna min pek bak thildang hlawkna min pe lo. Risk a sang a, second hnih khat lek chhunga bike chhiat vek theihna leh mahni nun chan leh ramtui lei lova awm theihna a ni. Chubakah kawngsira ke a kal leh midang tan chhiatna kan thlen thei bawk. In race-naah chuan chak pawh ni ila in melh rum zui leh a chaklo tan chhuanlam siam bak tih tur a awm lo.

Kan kawngte hi intlansiak nana siam a ni lo: TV-ah MotoGP te kan en a, Computer Games lamah Need for Speed, Superbike etc kan khel bawk thin a, chung chuan a taka tih ve a intlansiak chakna min siam thin. TV a kan hmuh thin an intlansiakna Racing Circuit te hi intlansiak nan liau liaua duan a ni a, chetsual a tlem bakah proffesionals hlir an ni a an fimkhur hle. Chutiang khawpa kan inthlauh laia kan kawngpui kumkhat pawh daih mang lova kan mithiam ten an siam, bawk leh khuar thleh thluah tam tak, motor dang lo tlan ve sek lai leh speed limit 30 kmph tih inziah kuau na laia 90 km/h vela lo phit ve vak vak hi a risk a sanga, a atthlak bakah a MAWL thlak a ni

            Bike a chak tak taka tlan hian tuman min ngaisang lo: Bike Accelerator han raise chiam a chak mangkhenga han tlan phit tuarh hian Riders tam tak chuan kan tlansan tak kawngsira tleirawl chhelo tak tak leh kan rawlthar pui, mi dawr kawta lo thu te khan min ngaihsan viau kan ring mai thei. Hnai love. Chung mite chuan ‘A va hmanhmawh awm ve, khatianga hmanhmawh chu tun aia hma deuhah khan kal tawh awm!’ tiin nuihza siam nan min lo hmanga anchhia min lawh bawrh bawrh thin. Chung an tawngkam te chu chak mangkhenga kan phit bo san tawh avangin kan hre pha tawh lova, min ngaisang emaw kan lo ti mai mai thin lek a lo ni.

            Bike a tlan chak –Hekna hlir hekna hlir: ‘Nuam kan tia kan tlanchak a ni mai, Ka bike ania ka thu thu’ inlo ti a nih pawhin a awm thove. Mahse ka sawiduh chu Bike a tlanchak hi a RISK a SANG em em a ni tih hi a ni. Ngaihtuah mang lova kawng lo kan thut, kawngsira motor ding lai tlan chhuak thut, kan hmaa motor tlan lai ding thut, Lung chil, Ui leh Ar kawng kan thut chil palh, naupang sut, balance hloh palh etc a awm thei. Hengah hian 2wheeler a nih miau avang leh brake eng ang mah ila a tleng tho avangin chil emaw sut emaw tluk emaw chu i hmabak a ni mai. I bike khan ABS pawh hmang mahse i speed a san chuan i him chuang lo ang. Chutiang thil a thlen a i thih phah lo anih pawhin i bike a chhia anga, a siam nan cheng tamtak i seng anga, i hliam enkawl chhung nen chubakah mi motor i hliam palh chuan a siamman i chawi bawk anga, i nuam tihzawng tak chu i hek phah thei hle a ni.

            Helmet khum hi kan himna: Hairstyle mawi duh avangin tam takin helmet kan khum peih lo fo. Traffic Police te man hlauh vang chauhva helmet hi khum tur a ni lo. Kan him nan leh accident kan tawh palh a ka lu bawr, sensitive tak mai hi kan sawhchhiat loh nana min vengtu ani a, mahni hma ngai a helmet kan khum hram hram hi a pawimawh hle a ni

            Ngenna: Kum tlingloa bike leh scooty khalh hmuh tur an awm fo mai. MVI lam hian Driving Licence pek chhuah lamah hian tun ai hian khauh sela, test hrang hrang paltlang ngai te pawh paltlang tir ngei ni thin se. Kan Traffic Police polite leh fel tak tak te pawhin tun aia nasa in mobile hi nei sela, dan lo anga lirthei khalh te kan himtlan zawk nan hanman hmak hmak teh se.

            Two wheeler hi kum 10 chuang ka lo khalh ve tawh a, chung atanga ka expirience thenkhat atangin he thu hi ka ziak ngam chauh a ni. Nunna hi a hlu a, chak tak taka tlan hian kan himna bakah midangte himna a tichhe thei a ni. BIKE A CHAK TAKA TLAN HIAN HLAWKNA ENGMAH A NEI LO tih hi thangthar lo awmzel tur te pawh in zirtir a, Zawi te tea tlan delh delh kan uar hi thil tul tak a ni tawh a ni. Bike vangin kan thalai te kan chan hnem tawh lua e. A la dam te hian kan thian kal hmasa te atang hian in zir thar ila, zawite tein i tlan tawh ang u. Accident hmanga i in tawn harh ve hma hian fimkhur taka bike khalh turin ka ngen a che

           




2nd War of Independence-atana movement lian ber
India Against Corruption
-Gilbert Renthlei
Electric veng, Lunglei
Tunlaiin Anna Hazare leh Jan Lokpal Bill hi a larin News a luah reng mai a, hmanni lawka ka article hmasaah khan Lokpal Bill leh a sulsutu Anna Hazare-a chanchin ka ziak tawh a, Lokpal Bill hming a rik ruala ri tel ve ziah thin India Against Corruption (IAC) movement chanchin han sawi leh hlek ang aw.

            Corruption in kan ram a tihchhiat nasat zia leh kan ramin a nih tur ang a nih loh phah nasat zia chu mitinin kan hre theuh awm e. Corruption-a in hnamhnawih ten bansan a hnekin an duham sauh a, chu chuan mi hausa leh rethei inkar a ti zau a, mi pangngai te thik thu a chhe tan ta. Tunhnaiah hleihluak taka rorelna leh eirukna avangtein Africa ram hrang hrang leh Europe ram thenkhatah te nawrhna lian tak tak leh sawrkar paihthla tura hmalakna nasa tak a thleng chhova. Hamara Desh lamah pawh kan hriat theuh angin Anna Hazare leh vantlang tana thawktu hrang hrangten India Against Corruption pawl dinin sawrkar chu eirukna do nana hmanraw pawimawh Jan Lokpal Bill Pass turin an nawr chiam a, chu chuan nghawng nasa tak neiin mi tam takin he movement hi an zawm a, vawiinah chuan national issue liantak a ni chho va, News tinreng a luah chho ta a ni.

Social activists and civil society members of the Lokpal Bill drafting committee, (from left) Kiran Bedi, Swami Agnivesh, Anna Hazare, Prashant Bhushan, Shanti Bhushan, Justice Santosh Hegde and Arvind Kejriwal,
            India Against Corruption chu enge ni? : India Against Corruption (IAC) chu a tawi zawngin eirukna do tura hmalakna a ni. India khua leh tui, khawtlang tana inhmang tak tak ten Corruption khuahkhirhna dan hman theih tura pass tura nawrin kum 1968-a Shanti Bushan’n a lo duan atang tawh a tih hlawhtlin ni thei ta reng reng lo, a thuphunga tha si, han hman tak tak dawn chuan a pass tu te tan a dan ‘tur pai’ a nih avangin hmang tak tak tura vawi tam tak an pass hlawhchham tawh thin Lokpal leh Lokayukta Bill te pass tura an nawrna hmanrua (movement) ber a ni a, Sawrkarin kum tam tak kaltaa a lo duan Lokpal Bill chu Jan Lokpal Bill tia thar thawhin Justice Santosh Hegde (Supreme Court judge  hlui), Prashant Bhushan (Supreme Court-a dan hremi) leh Arvind Kejriwal (RTI activist) te’n India Against Corruption (IAC) hi an din ta a ni. Hetianga India Against Corruption hnuaia Anna Hazare, Kiran Bedi, etc ten he dan hmang tura sawrkar na taka an nawr hnu hian India sawrkar chuan Joint Committee mi 10 awmna (Sawrkar aiawh mi 5 leh mipui aiawh mi 5) chu Lokpal Bill duang turin a din a. India Against Corruption (IAC) member lam aiawh Joint Committee a tel ten dan khauh tak leh thil tithei zawk hmanga Lokpal Bill hi thuam an duh laiin Sawrkar lam erawh chuan a dul deuh leh thil tithei tlem zawka duan an duh si avangin an thu a in hmu ta lo a, tun dinhmun hi thlengin rally leh chawngheia nawrhna te a thleng chho ta zut mai a, state hrang hrangah he movement thlawpna lantirin mipui an pungkhawma, Mizoramah ngei pawh SOSA, PRISM etc ten Mizora against Corruption hmingin hmanni lawkah Vana pa Hall kawtah te pawh an pungkhawm a nih kha. Tunah hian mi Nuai tel teh meuhvin he movement hi an zawm a, Politician lar tak tak Sudhakar Reddy, A B Bardhan, Abani Roy (Left front), H D Devegowda (JDS) Mysora Reddy (TDP), Jayant Chowdhry (RLD) etc te pawhin he movement an thlawp thu hi an puang bawk a ni.

            IAC hi corruption do nana hmalakna an nih angin member ni turin tupawh an leng a. Mahse IAC member nitur erawh chuan heng a Code of Conduct neih te hi khauh taka pawm a ngai thung.

          “1. He movement hi tharum thawhna lak atangin a fihlim tur a ni a, a muanawm zawnga hmalak tur a ni.

            2. Eng hnam leh sakhua pawh, a hmei a pain, eng tawng hmang leh khawi hmuna cheng pawh, hausa emaw rethei emaw, khawi state ami pawh intluktlang takin he hmalaknaah hian an thawk ho tur a ni.

            3. Sakhua leh chi leh chi a inthliarna a awm tur a ni lo. Chi inlak bingna hi eirukna aiin ram tan a hlauhawm zawk a, hnam tin leh eng sakhua zuitu pawh lungrual taka thawh tlan loh chuan eirukna hi do zawh chi a ni lo.

            4. IAC volunteer te mahni hamthatna atan an thawk tur a ni lova, Jan Lokpal Bill kan ramin a hman theihna atana hmalaknaah hmingthatna, sum leh pai, therhhlo, intihlarna etc an beisei tur a ni lo.

            5. IAC hi NGO a ni lova, India ram hmasawnna tur leh India ramin eirukna a dona kawnga hmalakna(movement) mai a ni. Chuvangin he movement hian branch a neih a thiang lova. In relbawlna dan duan chiam aiin ngaihdan inpawh tawn taka hmalakna a thlawp zawk a ni. He movement a tel te hian kan ram hmasawnna atana thil tih ve ngei duhna rilru pu se, tumah hi Anna Hazare aiawh emaw, nihna nei emaw an ni tur a ni lovang.

            6. IAC movement-a tel zawng zawng te inunau takin pawl leh pawl inbeihna tellovin an thawk ho tur a ni a, kan thil do hi a namai loh em avangin lungrual takin hneh ngei tura tan kan lak a tul a ni.” tiin IAC hian anmahni zawmtu te heng thu te pawm a lungrual taka ke pen turin an sawm a ni

            IAC dinchhuaktu te hian Hong Kong-a ‘Independent Commission Against Corruption’ te tih dan thlir chungin Jan Lokpal Bill hi an duang a, he Bill hi Bill khauh tak leh mahnia ding hrang ni tura duan a ni a. Central sawrkarah Lokpal leh State tinah Lokayukta’s te din tura rawtin chak zawka eirukna chhuia hremna pawh a rang thei ang bera lek kawhna dan te a keng tel a ni.

            Mizorama kan hman lai mi nen tehkhin ila: Tun dinhmunah chuan eirukna case leh eiru ni a rinhlelh leh sawrkar sum tih chingpen thu hla ah te a chingfel tu tura ruat Anti Corruption Bureau (ACB) an awm a. FIR thehluh a nihin chhui tlak a nih leh nih loh a chhui chian hnuah chhui tlak nia a ngaih chuan ACB hian Chief Vigilance Officer(CVO) hnenah chhui dilna a thehlut leh thin.(CVO hi Chief Secretary a ni). Tichuan ACB chuan chu case chu an han chhui ta ngar ngar a, thubuai siam tlaka a ngaih chuan CVO hnenah siam dilna an thehlut leh a, phalsak an nih chuan thubuai chu Court-ah an thehlut ta chauh thin a ni.

            Court chuan chu thubuai chu a han ngaihtuah leh a, hna tam tak court-in a neih ve bawk avangin chu case chingfel tur chuan kum tam tak te nghah a ngai thin a, hetih chhung hian Case I/O, te an lo inthlak leh hman thin a, an chhui mek officer pawhin evidence nuai rehna chance tam tak a lo neih hman thin avangte in thubuai chu kum tam tak a in chiah chuan a nih tur anga chhui chhuah theih a ni thin lo a, sawrkar mi chuam deuh an nih phei chuan Sawrkar a lo inrawlh vei rawl nen. Chuvang chuan tun dinhmunah pawh heti khawpa eirukna tam nia lang leh case pawh awm nual si hi chhui chhuah leh hrem te chu kutzungtang thliah tham lek an awm a nih hi.

            Hetiang teh nuai hi tuna kan corruption a zung chawpa phoro tura kan hmanrua neih a nih lai hian India Against Corruption movement hmanga Jan Lokpal Bill duanah hi chuan Eirukna thubuai reng reng chu Lokpal leh Lokayuktas ten kumkhat chhungin an chhui fel tur a ni ang a, hremna pawh kum khat chhunga tihchhuah tur a ni ang a, politician leh officer hlemhle deuh chuan kumhnih chhungin jail bang an zut zit zit tawh mai dawn a ni. Heng thiamloh chantir te hi an tang ringawt dawn erawh a nilo, an sum lo tihchingpen zat kha an rulh leh zel a ngai dawn a, kum sawm atanga damchhung lungin tang turin a hrem thei dawn bawk a ni. hetih lai hian mi tihhmingchhiat tum emaw thubuai diklo thehluttu te pawh hrem theih an ni dawn tho a, Prime Minister telh leh telh loh chungchangah pawh tam tak chuan PM meuh duh duh huna chhui leh dap theih a nih dawn avanga ram tan a that an rin loh thu an sawi chamchi a, mahse PM hi diklo taka puh a chhui tura thubuai dikhlel tak thehluttu chuan a lu chungah meiling a vur mai dawn avangin thil diklo a ti anih loh chuan chuti maiin an puh thla zen lovang a, thil diklo a ti ngei a nih erawh chuan Lokpal Bill hmanga hrem ve mai tur a ni ang.

            He article ziah lai hian Anna Hazare leh IAC movement thlawptu te hian Ramlila Ground, Delhi-ah chawngheia nawrh an tum mek a, an hmalakna zawng zawng chu news lamah a lan chamchi avangin kan sawi zui lo ang. Anna Hazare leh IAC movement hmalakna hi India khua leh tui tin te tan a ni a, lo thlawp pawh hi kan bat a ni. Thenkhat chuan an ti lutuk deuh niin an ngaia, mahse he IAC in a beih hi thil namai lo anih avangin tih lutuk a awmin a lang lo. Sawrkarin Lokpal Bill a duan leh India Against Corruption-in Jan Lokpal Bill a duan khaikhinna hi ziah leh kan la tum dawn nia.

           



Thuamluaia Muala sawrkarin min phahsak tur

ARTIFICIAL GRASS/TURF HI ENGE NI?

 -Gilbert Renthlei

Vawin hi India ramin zalenna a neih champha vawi    -na a lo ni leh ta reng mai. Hemi puala Daifim special Issue-a thuziah ngei ka duh avangin enge ka ziah ang tia ka in ngaihtuah laiin tunhnaia CM zahawm tak Pu Lal Thanhawla’n vawiin Independence Day Lungleiin kan hmanna Thuamluaia Mual-ah ngei mai Artificial Turf min phah sak a tiam chu ka rilruah a rawn lut a. Chumi rual chiah chuan enge Artificial Turf hi anih tih mipui tam zawkin kan la hriat loh takin hemi chungchang hi ziah tul tihna ka nei a, chuvangin Artificial Field Turf hi enge anih i han chhui dawn teh ang.



            Artificial Turf chu enge ni? : Hei hi mi tamtak in zawhna kan siam chu a ni mai thei. TV-a infiammi te inkhelhna hi a tam zawk chu Natural Grass a ni a, phaitual hnim chi khat an ching a, chu chu rual taka cut in tui regular takin an pe a, a hautak em avangin mi nazawng neih theih a ni lo. Dim pawh an dim narawh. Artificial Turf erawh hi chu synthetic fibre hmanga phullem siam, phul tak tak ang tak a ni a, khelmualah te hman anih bakah in leh a vel chei nan hman a ni thin bawk. Heng Artificial Turf te hi enkawl a awlsam avang leh phul tak to thei mai lohna hmunah te a remchan avangin hman a ni thin.



        Hetiang ang Artificial Turf siamchhuaktu hmasa ber chu North Carolina State University College of Textiles-a Dean ni thin David Chaney kha a ni awm e. Ama hovin he University-a Research Triangle Park researchers te chuan kum 1960 chho khan hetiang Turf hi a vawikhat nan an siam chhuak a, David Chaney chu Sports Illustrated Magazine chuan ‘Indoor Major League Baseball khelh ti nuam tu leh in tam taka doormat te siamchhuaktu’ tiin a sawi nghe nghe. Heng Artificial Turf te hi Baseball stadium tam takin an hnim hring(natural grass) a lo ro a, rawng hringa an hnawih leh thin hautak tak thlak nan an hmang chhova, US leh Canada velah chuan kum 1970 chho khan Baseball leh Football khelh nan an lo hmang nasa hle tawh a ni. Artificial Turf hmanna hmasa ber chu Major League Baseball tournament khelhna Houston Astrodome-ah niin kum 1966 khan an hmang tan a, American Football game atan University of Pennsylvania chuan an stadium Franklin Field-ah kum 1969 khan an hmang tan bawk. Football lamah pawh European club thenkhat chuan kum 1980 chho khan he Artificial Turf hi an hmang tan a, England chu a hmang hmasa ber an ni. Heng hunlai hian Chemgrass tia koh a ni a, a hnuah Astroturf tiin an sawi leh.



            Heng Synthetic Fibre hmanga siam te hian atir lamah lawm an hlawh lem lova. A chhan chu grass tak tak te aia heng Artificial Turf te hi a khawng zawk avang te, ball a sawh duh zawk avang te leh a hriam deuh avanga inhliam a awlsam zawk nia an ngaih avangte in sawiselna a tawk nasa hle a. Hei vang hian kum 1988 khan FA chuan Artificial Turf hi Official game khelh nan hman a khap ta hial a ni. Heng te avang hian kum 1990 chhovah chuan Artificial Turf lo hmang tawh club tam tak chuan an hmanlai chu hlipin natural grass an hmang leh hlawm a, a hnu rei lo teah FIFA leh UEFA te pawhin hman an khap leh zui bawk. Ram tam takah khawvawh laia nartural grass te a nun theih loh avangin artificial grass hman phal tura nawrna a nasat em avangin German Company pakhat Polytan chuan Salzburg-a an hmunah a chi dang deuh siam hna an thawk a. An siamchhuah chu UEFA leh FIFA pawhin approved in hmun thenkhatah hman an phalsak a ni.



            Kum 2000 chho vel atangin Artificial Grass chu ti changtlung zelin heng ‘third generation’ turf-ah te hian rubber nawi dah tel an ni ta a, a nem deuh ta bawk nen natural grass tluk deuhthaw in inhliam a harsa tawh a ni. FIFA pawhin heng turf te endik tur ni pahfawmin FIFA Quality Concept chu 2001 khan a din a, UEFA nen an hnuaia tournament zawng zawng chu khelh an phalsak ta a. Kum 2008 European Championship-a England leh Russia an inkhelh pawh khan Artificial Grass hmanna Luzhniki Stadium, Moscow-ah an khel nghe nghe a ni.



            FIFA chuan Artificial Turf mamawhna hrethiamin hma a sawn nan hma a la chho ta zel a, kum 2009 khan FIFA Prefered Producer chu Artificial Turf hmasawn nan duangin heng artificial grass siam tura FIFA in a approved te hi a puang chhuak a, chungte chu ACT Global Sports, Limonta, Desso, GreenFields leh Edel Grass te niin heng company te hian FIFA pawmpui thlapin artificial Grass te an siamchhuak a, tih changkan leh tih hmasawn zel dan tur pawh an ngaihtuah tel FIFA chuan a phalsak a ni. 
Engtin nge an phah?: Artificial grass te hi Nylon emaw Polypropylene te hmanga siam an ni a. Hengte hi grass ang tak turin sin te te a thliar sawmin natural grass ang thei tur berin carpet angin an siam a. Chu chu Silicone hmanga tuam leh a ni thin. A chunga phul tur Rubber Granule hi rubber chan sawm emaw polyster nawi atang emawin an siam ve thung. Artificial Turf phah hi uluk a ngai em em a, tha leh sum pawh a phah nan hian a kal nasa thin hle. A hmasa berin a phahna hmun tur chu uluk takin Bulldozer hmanga laih chhuah vek thin a ni a. Rual taka siamin a chungah boulder lung, rawra leh balu te phul khatin mam takin Roller-in an chil muk tir leh thin. Ruah a sur huna mual laia tui tling lo turin tui a luan ral zung zung theih nan level mumal taka duan a ni a, hei hi field sira side drain mumal taka siamah luang chhuakin Field chu a hul zung zung thei tur a ni. Hetianga duhthusama siam rual anih hnu hian Artificial grass inchi 2 vela chhah chu an han phah ta a, chu chu a charna bik Adhesives hmangin an char leh a (Lammualah chuan Dendrite an hmang) phah fel a nih hnuah khawl hmangin Artificial Grass chungah chuan Rubber Granule(dip) leh Silica Sand(balu) te uluk takin an phul leh a (hei hian grass tlu hnup tur kam dingin ball sawt, inhliam palh etc te nasa takin a controll). Tichuan hetianga hman tur bik rawng(paint) hmangin line marking an ti ta thin a ni.




            Mizoram leh Artificial grass : Mizoramah pawh Sport Minister remhriatnain Lammuala Artificial Turf phah hna chu October, 2010 khan tan a ni a, February 28, 2011 khan a hawnna inkhawm puitham tak neih a nih kha. He hna hi Great Sports Infra India Pvt. Ltd leh FieldTurf Tarkett USA te chuan thawkin USA atangin Engineer Brian-a’n a vil. Lammuala phul lem phah tur hian cheng nuai 400 ruahman a niin, he sum hmang hian Rubber granule Ton 88 a rit, Balu Ton 130 a rit leh Synthetic Fibre Sq ft 79,000 a zau chu Lammual-ah hian phah a ni a, Lammual hi he Artificial Grass hian a vang mtrs 70 leh a dung mtrs 108 a khuh a ni.



            Lammual, tun hma zawnga khu luih luih thin chu an hring dup mai a. Mi zawng zawngin an lawm emaw tih tur khawpin tlawh a hlawh. Chapchar kut hman a han ni nghal a, dim tura in zirtirna neih that a nih loh avangin lo pawt chhe tawk leh pawt chhin tawk an awm a, chhawng hnawhna artui kawr te chuan a ti tawp ngei mai. A thenin chewing gum thialna an lo paih a, cigarattes zuk bung lo paih tawk lah bo lo, Lammual chu kan sawisa a, artificial grass cheng nuai zali chuang senga phahah chuan chewing gum a bet a, sikret zuk bungin a ti sawr bawk a, a karah te chuan artui nawi leh nihawichi khehna tihfai hleihtheih lohin a tang neinuai mai a ni.



            A enkawl leh dimdawi nan: Sawi tawh angin Thuamluaia Mualah pawh Artificial Turf hi phah tum a ni. An phah hunah hmun remchang dang a awm dawn loh avangin Independence Day, Chapchar Kut, Concert, Lunglei Kum 125-na etc te kan la hmang leh dawn. Heng hun hmanna atan hian Thuamluaia Mual tluka laili leh remchang kan neih loh avangin hetiang huna hman theih tur hian thuneitu ten Phullem phah rual hian ruahmanna han duang se ka va ti em!



            Entirnan- hetiang Artificial turf phahna field te multipurpose-a hman huna Grass ina chhiat phah loh nan a chung khuhna tur Foreign company siam hrang hrang plastic a siam Eventdeck, Ultradeck, Dura Deck te, tarpauline anga phah chi Supercover, Turfcover, etc tam tak siam a ni a. Heng phah chi hlai tak tak, remkhawm mai theih leh a than hlai tak tak chi te hi Artificial Grass chungah phahin a chungah Concert puitham tak tak te, festival ropui leh crusade lian tak tak te an buatsaih tawh mai thin a, Artificial Turf-in a tuar lova, a venhimna hrim hrim atan a siam ani bawk a, a tha hle a ni. Hetiang deuh hi Thuamluaia Mual–a turf phahna tur atana Budget-a sum dah tawhin daih lo mahse a tihdan ngaihtuah lawk ila. Khuh theihin siam ve ila, harsa tak leh sum leh pai tam tak senga Artificial Turf kan phah hi dimdawi takin enkawl ila a va tha dawn em!

           




THUAMLUAIA MUAL A PHUL LEM PHAH HI THA KA VA TI EM
-Gilbert Renthlei
Kar hmasa Thawhlehni tuk zing dar 7 a ni a, thingpui in pah chuan tunlai chanchinbu chhuak thar, hit ang reng tak Daifim chu ka chhiar pah a. A phek hnung ka han en chuan thuziak ngaihnawm thin leh ram leh hnam thatna tura lo auchhuak tawh thin Pu K. Vanlaldika thuziak ‘Thuamluaia Mual-a phullem phah hi tha ka va ti lo em!’ tih kha ka han chhiar fuh chuan ziak ve tura nawrna ka chhungrilah a rawn awm ta tlat mai. He Article tho hi Chanchinbu dang dangah pawh tihchhuah a lo ni awm a, chuvangin Pu Dika hi ka pa rual daih nimahse ka ngaihdan sawi ve ka duh a, a mawi lo lutuk em lawng chu maw.
Politician te hian thalai te hi min bum kual rei tawh a ni. Term hmasaah khan khelmual tha neih duhin nasa takin kan auchhuak a, a hnuah Rajiv Gandhi Stadium chu AR Lammual-a sak tumin a thlalak nen lam an thehdarh chuai chuai a, kan phur tlang a, CM hluiin khelmual tha min tiam tum phei chuan Mizo mipui te’n kut kan beng dur dur anih kha. Mahse a taka bawkzui aiin DPR leh eng eng emaw chhuanlam fahrah te te hmangin tihkhawtlai reng a ni a, (Stadium Puitling sak hi thil awl ai leh tihzung zung theih chu a ni hauh lo mai) tunah chuan a thlalak an thehdarh chuai chuai proposed Rajiv Gandhi Stadium chu Mualpui-ah Congress sawrkarin an rawn sawn ta dawrh mai a, hma pawh thui tak lak a ni tawh nghe nghe.
Chumi hnuah Sport Minister remhriatna azarah AR Lammualah phullem (artificial field turf) cheng nuai tam sengin phah a han ni ta a, mipui kan lawm a, grass an phah hlim a mipuiin an tlawh nasat zia te kha. Facebook lama Aizawl nula leh tlangval te profile ah phei chuan Lammual grass chunga an thlalak a awm deuh vek a awm e. Hetah tak hian Congress Ministry remhriatna a lang ka ti lo thei lo, dawhthei takin Rajiv Gandhi Stadium hi nghak turin min beisei se chuan mipui te hian Lunglei Airport ang maia Political Ball-ah stadium pawh an chhuah leh ngeiin kan ngai maithei. Mahse, Stadium nghah nan Lammual-ah Artificial Field Turf  min han phah sak keuh a, an rem hria ka ti lo thei lo. Hei hi Aizawl lam tan a ni.
Tichuan CM Pu Hawla ngei chuan Lunglei mipuite tan Thuamluaia Mual-ah Artificial Turf phah min han tiam leh a, thalaite kan lawm a ni. Beisei takin kan thlir a, ral atanga Thuamluaia Mual thlir chang pawhin Turf phah hun tur mitthlaah a lang a, kan nghakhlel tlang. Mahse ngaihtuahna dang nei an lo awm a, heng an ngaihtuahna hrang hrang te hian dikna chen pawh an nei awm e. Ngaihtuahna dang nei zinga mi Pu Dika thuziak chanchinbu a ka chhiar atanga ka rilru a lo awm te han sawichhuak dawn ila.
Pu Dika’n Lunglei mipuite ngaihtuahna seng tura min ngen angin keipawhin ka han seng a, Thuamluaia mual-a Artificial Turf phah hi a pawina tur awm reng reng ka hre hauh lo mai. Sipai ho ram lo luah thin kan mi hmasa te’n football khelh hmanga an lo sualchhuah Thuamluaia Mualah hian Artificial Turf hi phah ngei nise, Football khelh nan serh hrang ila tih hi kei ka duh dan a ni.
Pu Dika khan Thalai khawmpui hrang hrang YMA, TKP, KTP, PYD etc te khawmpui nan leh Concert liantham neih theih loh kha a hlau a, dik pawh a dik e. Mahse khawvel ke pen ruala ke kan pen ve a, Lunglei thalai phai lama inkhel tur ten Artificial Turf chunga an khawr bik lutuk loh nan te, I-League leh tournament lian kan thlen ve theih hial nan leh potential nei tha tak tak te hmasawnna tur a nih zawk dawn chuan khawmpui leha behbawm chu Lunglawn field te, Serkawn leh Electric Veng Field (thar tur) lamah te kan sawn mai a niang chu.
Tin, a article tawp lamah khan Artificial grass aia Natural grass a rawt zawk thu kan hmu a, hei chu tunlai tawng takin a ngaihna a awm lo. Artificial Grass hi a tirah phah man to deuh mahse enkawl a hautak lo a, kan neih awm tak a ni. Natural grass te hi dim an ngai em em a, enkawl uluk a ngai a, cut rual, tui pek leh enkawl chhunzawm nan Muster Roll (MR) pahnih pathum bakah sum tam tak sen a ngai dawn a, kan tlin ka ring lo. Football Club lian tak tak te pawh hian Natural grass phahna an stadium te hi practice nana hman an phal miah hlei nem.
Pu Dika hi thlawpna chen ka nei ve tho. A thlirna atanga han thlir chuan Lunglei hian khawmpui lian leh eng ilo han thlenna tur hi hi kan nei lo ve em a ni. Baje Mual lah puipun nikhuaa hman atan a tlak tawh bawk siloh, kan duhthlan theih awmchhun chu Serkawn Mual thar tur te, Lunglawn mual te, Electric Veng mual thar tur te hi a nih mai hmel. Mual mai a ni lo, kan kawngpui te a zimin kan insak dan lah heti hi a ni bawk si. Kum 20 hnua Lunglei khawpui awmdan tur hi suangtuah ngam pawh niin ka hre lo.
Hman deuh khan Lunglei-a sak tur Shopping Centre chu pa inti remhria leh intifing tak tak te avangin kan chan tawh a, Champhai chuan CHANEM building pui tak, multi-purpose building tih hial khawpa tangkai an nei daih mai a, tunah Artificial Grass Issue a rawn awm leh a, Shopping Centre chan tawk leka inti fing ho vang hian Thuamluaia mual-a Artificial Turf phah tur hi kan chan leh anga, Thenzawl, Champhai, Kolasib, Lawngtlai field etc ah hian an divert leh palh hlauh dah ang e.
Neutral dik tak ka ni. Ruling party hmalakna anih avanga an hlawhtlin hlauh vanga mahni khua hmasawnna ti thuanawp zawnga hmalak hi i bansan ngam ang u. MNF emaw MPC emaw, Congress emaw pawh ni ila, Lunglei hmasawnna tur atan hian tangrual ila, kan chan tur atana sawrkarin min pek an tiam, chan leh tur zawng hi chuan hma i la lo hram ang u. Sawrkar hmasa tihtheih loh (tih nachang hriat loh) tuna kan sawrkarin min tihsak theih dawn avang hian lawm ila, i bawhzui chak ang u. Khawpui dang te’n Lunglei hi min khum tep tawh a nia. I harhchhuak ang u.
A tawp bera ka sawi duh chu Thuamluaia Mualah hian grass phah ni ve ngei se, kan CM in min tawng tiam tawh hi ti puitling ngei sela, Lunglei thalai Football lama tuimi te a tiphur thar anga, India ram huapa Professional Football khel turin tun aia tam hi in thawnchhuak ila, hetiang kawng tal hi chuan hma i sawn ve teh ang u tih hi a ni. Khawmpui leh a behbawm chu hmun daifem deuhah pawh sawn mah ila Auto Rikshaw leh Taxi pu te kan ti hlawk ang a, sum virvel a tam phah mai dawn a lawm.

---------------------------------------------------------------




 LOKPAL BILL LEH ANNA HAZARE
Tunlai news kan chhiar chuan Anna Hazare leh Lok Pal Bill chungchang hi kan chhiar fo awm e. Tunge Anna Hazare chu? Enge Lok Pal Bill chu?... Hre chiang chu kan tlem viau awm e. Hriatna tihzau nan tun tum Thalai Huang-ah hian enge Lokpal Bill chu? engtin nge he ringlo mi hian eirukna a do? tih i han chhuizau dawn teh ang.
Lok Pal Bill chu enge? : Lok Pal tih thu hi Sanskrit thumal ‘Loka” (mipui) tih leh ‘Pala’ (Vengtu/ Enkawltu) tih atanga lak a ni a, mipui aiawh a thlan MLA leh MP te, Officer lian tak tak te hnathawh eirukna lak atanga vengtu leh endik tu tihna a ni mai awm e. Hetiang hi ram changkang zawkah chuan ‘Ombudsman’ tia hriat an ni a, an hmang tangkai hle.
            India ramah pawh Lok Pal te hi neih tumin kum 42 chuang kalpui a lo ni tawh a, mahse eng kan ang thei rih lo a nih hi. Kum 1960 chhoa India rama eirukna a hluar chhoh em em lai khan Lok Pal hi hman tangkai a nih beisei a ni a. Ruahman dan chuan Sawrkar Laipui veng turin Lokpal dah a ni ang a, State hrang hrang te vil turin Lokayukta chu hman tum a ni. Lok Pal Bill hmasa ber chu Shanti Bhushan-a’n duangin kum 1969 a Lok Sabha thutkhawm vawi li naah khan passed a lo ni tawh a, mahse Rajya Sabha lamah a tlang hlei thei lo. Hemi hnu hian Lok Pal Bill hi heng kum 1971, 1977, 1985, 1989, 1996, 1998, 2001, 2005 leh kum 2008 te hian hman tum a pharh a ni a, mahse India ram rorel khawl pakhat zawk Rajya Sabha chuan a pass thei ngai lo a, kaltlangpui tum a nih hma in chhuanlam fahrah te te- Joint Committee of Parliament, Departmental Standing of Committee of the Home Ministry etc te zirchian tura dah a ni thin a, tunah pawh a la pending reng a ni.
            Lok Pal Bill hmang hian sawrkar hnathawk leh Politician eirukna laka fihlim lo te chu chhui theih a ni a, an eirukna hmuhchhuah a nih chuan sawrkar remtihna nghak kher lo pawhin an chungah dan angin ro a rel sak thei a ni. Heng an chhui tura complaint lut te hi a dik leh dik loh an chhui chiang hmasa ang a, complaint dik lo thehluttu chu a hrem thei a Jail bang pawh a zut tir thei a ni.
            Hetiang dan tangkai duan tawh sa hman theih loh a awm reng hi tunhnai khan mi thahnemngai thenkhat Justice Santosh Hegde (Supreme Court judge  hlui), Prashant Bhushan (Supreme Court-a dan hremi) leh Arvind Kejriwal (RTI activist) te’n India Against Corruption (IAC) pawl dinin he dan hi Jan Lokpal Bill ti hmingpu a thar thawhin hman a nih theih nan nasa takin sawrkar an nawr a, hei vang hian News hrang hrangah pawh an hmalak dan kan chhiar chamchi ta a nih hi.
            Tunge Anna Hazare? : Jan Lokpal Bill hman a nih theih nana hma nasa taka la a sawrkar nawrtu lar ber Anna Hazare hi June 15, 1937 khan Bhingar, Bombay Province ah Kisan Baburao Hazare tih hmingpuin a lo piang a, social worker lar tak niin Mahatma Gandhi-a hnungzuitu niin an sawi thin a, vawi tam tak Maharastra state-ah tharum thawhna tello (non-voilence) hmangin Corruption  duhlohna a pawl te nen an lo lantir tawh thin a. Kum 1992 khan civil mi te chawimawina sang Padma Bhushan chu hlan a lo ni tawh a ni.
            Chhungkaw rethei tak atanga seilian niin an retheih avang hian pawl sarih thleng chauh lehkha a zir a. Kum 1962 a Indian Army-in emergency thila Sipai a lak vak tum khan tling ve in Driver atan an hmang a. 1965-a Indo Pakistan War ah te pawh khan Truck khalhin Khem Kharan sector velah a lo che tla ve tawh a ni. Sipaia a tan lai hian thihna vawi engemawzat vanneih thlak takin a pumpelh a, hei hian nunna leh thihna inkar hlat loh zia leh nun hlut zia a hmuhchian tir hle. India zalenna sualtu ropui Swami Vivekananda, Mahatma Gandhi leh Vinoda Bhave te lehkhabu ziak tha tak tak a chhiar thin a, hei hian ram tana thawh chakna leh ram hmasawnna atana hun puma thawh duhna nasa tak a pe a. Tichuan kum 1975 khan ama duhthlanna angin sipai atang chuan a pension ta a ni.
            Hetia sipai a bansan hnu hian an khua Ralegan Siddhi lamah hawin khawtlang tana rawngbawlin a hun a hmang ta. Khaw rethei leh ro, hnuchhawn leh hlamchhiah Ralegan Siddhi ah chuan nasa takin hma a la a, mipui te sum leh pai, ei leh bara an dinhmun nasa takin a chawikang a ni. Khawtlang nun siamthat nan Zu do chu thil tul ber a ngaiin thalai pawl a din ‘Tarun Mandal’ hmang chuan zu nasa takin an do a, an khua a zu dawr te chu khar niin zu siamtu te pawhin an bansan a an khuaah chuan zu an khap hial a ni. Hei bakah hian loneitu rethei tak tak te’n mihausa buhfai an puk theih na tur Grain Bank te dinin khaw ro tak Ralegan khua chawmna tur tui te an khuap a, Bawnghnute thar chhuah lamah hma nasa taka a lak bakah hnam hnuaihnung khawih thian lohna dan(untouchability) helaia an la kenkawh te a tireh a, vai inneih hautak tak chu mi rethei te tana a huphurhawm em avangin a ruala inneih te a rawt a, an khua hian an hlawkpui hle.
            Hazare hian Maharastra state huap pawhin nasa takin eirukna a do a, mipui aiawha eirukna do pawl Bhrashtachar Virodhi Jan Aandolan (BVJA) chu dinin hma nasa takin an la bawk. Kum 2000 chho khan Maharastra state a Right to information chak zawk hman theihna turin sawrkar an nawr a, heimi zulzui hian tuna rampuma hman mek Right to Information Act  pawh hi duan a ni. A hmalakna zawng zawng hi kan sawiseng vek lo ang, chuvangin Lokpal Bill chungchanga a hmalakna hi han thlir dawn ila.
            Lokpal Bill leh Anna Hazare : Kumin kum tir lam khan Hazare hian sawrkar laipui chu Jan Lokpal Bill pass turin Satyagraha a neih khum a. April 5, 2011 khan thih thlenga chawnghei tumin Jantar Mantar, Delhi ah a insuan lut a, hetah hian sawrkar chu eirukna dona tur bill(Lokpal Bill)  siamtu tur sawrkar leh mipui aiawh Joint Committee din turin a nawr a ni. A nawr na hi Prime Minister in a hnawl hnuin lehkha a thawn a, chutah chuan, “Lokpal Bill passed anih hma chuan chaw ka nghei dawn,” tiin lehkha a thawn a ni.
            He a hmalakna hi chanchinbumi leh mipui tam takin an ngaiven hle a, a chawnghei hi mi 150 chuangin an zawm nghal a, Social Worker lar tak tak Medha Patkar, Arvind Kejriwal leh hmeichhe IPS hmasa ber, Aizawl-ah pawh lo awm tawh Kiran Bedi te chuan Hazare hmalakna hi an thlawp thu hi an puang nghal a, Twitter lamah pawh milar Ravi Shankar, Swami Ramdev Swami Agnivesh, Kapil Dev etc ten an thlawp thu an puang bawk. He a chawnghei naah hian politics lama hamthatna um pawl an awm a hlauh avnagin Politician te tel a phal lova, rawn zawm tum tu politician lar Uma Bharti leh Om Prakash Chautal te chu hnawhkian an ni. Jan Lokpal Bill hmangtura nawrna hi khawpui lian Guwahati, Mumbai, Chennai, Bangalore, Ahmedabad, Shillong, etc ah te pawh kalpui a ni.
            April 8, 2011 khan India sawrkar chuan Hazare thil phut te hi tih hlawhtlin a tiam a. April 9 ah notification tichhuakin Hazare-a rawtna angin Jan Lokpal Bill Chairman atan politician leh Co-Chairman atan mipui zinga mi Politics a inhmang lo a ruat ta a, he ruahmanna ang hi chuan Pranab Mukherjee chu Chairman niin Shanti Bhushan chu Co-Chairman atan a ruat a ni. Committee member atan hian sawrkar lam atangin Minister pali P. Chidambaram, M. Verappa Moily, Kapil Sibal leh Salman Khurseed te ruat an ni a, mipui aiawhin amah Anna Hazare, N. Santosh Hegde, Prashant Bushant leh Arvin Kejriwal te a ruat a ni.
            Hetianga a nawrna te sawrkarin a tihhlawhtlin hnu hian Hazare chuan a chawnghei chu a ti tawp a, Sawrkar hnenah August 15, 2011 hmaa Lokpal Bill pass ngei turin a ti thung a, hun tiam chhunga pass anih loh chuan ram pum huapa nawrna ‘Second Struggle for Independence’ (zalenna sual vawihnihna) a kalpui tur thu a sawi. Tunah hian Prime Minister, Supreme Court Chief Justice leh Judge dangte he Bill-a huap tir leh tir loh chungchangah ngaihtuahna an seng leh mek a, Hazare hian Party hotu hrang hrang kawm kualin an rilru hneh a tum hle a ni.
            Hetianga nasa taka eirukna a do rual hian amah thah tuma phiarrukna pawh a tawng a, mahse thih pawh huamin Anna Hazare hian huaisen takin Eirukna leh Hlemhletna hi a do a ni
            Milem bia te pawhin hetiang khawpa eirukna an do ngam lai hian keini Kristian te hi enge kan an ve le. Eirukna leh hlemhletna duh lo inti vek si hian kan do ngam lo a ni mai lo maw? Kan ram thanmawhbawk leh kan thlarau nun tichingpen tu Eirukna hi thalaite pawh hian theih tawp a kan do a tul takzet a ni. Bible-in ‘Sual dovin thisen chhuak khawpin in la tang lo va..” (Hebrai 12:4) min tih ang hian Eirukna sual do hian Zofate hi kan la tang tawk lo a ni. Hawh u! Eirukna hi tih tak zetin do ila i bansan ngam ang u
                        
------------------------------------------------------------------



WIKILEAKS leh JULIAN ASSANGE
Gilbert

Tunlai khawvel chanchinthar a kan hmuh ve ziah thin chu WIKILEAKS hi a ni awm e. He thil US Sawrkar thuruk meuh puangdarh a tibuai theitu Wikileaks hi lar viau mahse Mizo thalai tamzawk te chuan enge a nih a engvanga lar em em nge a nih kan hre fumfe awm lo e. Makedonia chhiar thin te hian in hriat loh hi ka duh lo e. Tun tum Thalai huangah hian Wikileaks chungchang hi theih ang tawk tawkin I han chhui chiang dawn teh ang.
                    Wikileaks hi hlawkna um lemlo a pawldin a ni a, internet-ah website siamin, chumi hmang chuan ram, pawl leh mimal hrang hrang thuruk te mipui mimir hmuh theih a phochhuaktu lar tak an ni a. An website hi 2006 atanga The Sunshine Press in an phochhuah niin Oct 4, 2006 ah registered a ni. Wikileaks website siamchhuak tu chiah leh a thluak bur ber hi tunge anih hriat anilo a, amaherawhchu Taiwan, Europe, Australia, South Africa leh US ram atanga China sorkar dodaltu leh chanchinbumi thenkhat, mathematicians leh technology lama mi thiam tak tak te inzawmkhawmin a an din ni a ngaih a ni. January 2007 atangin tuna Wikileaks hotu ber Julian Assange leh a ho te hian mawhphurhna an la chho tan ta a, Assange chuan amah chu Wikileaks Advisory Board a member mai anih thu  a puang a, chutih lain ‘The Australian’ chanchinbu chuan Wikileaks dintu anih thu an sawi thung. Hetih rual hian Wired magazine in an interview pui pakhat Wikileaks a volunteer chuan Julian Assange hian Wikileaks dintu, thluakbur, aiawhtu, sum chevel khawihtu leh engkim a engkim anih thu a sawi niin an chhuah thung. June 2009 thleng khan Wikileaks hian Volunteer in register mi 1200 chuang a nei hman a, Advisory Board Member 8 an neih thu an puang bawk. Chutih lain an website a board member ni a an chhal thenkhat te chuan Wikileaks nen a in zawmna an neih lo thu an puang zui a ni.
                    Wikileaks hian a thil tum bulpui leh hmasa ber chu ‘Asia ram thenkhat Soviet bloc, Sub-Saharan Africa leh Middle East-a mipuite zalenna rahbehsak an nih dan puandarh leh chutiang tih chiang sawrkar leh pawl hrang hrangte chetdan thuruk puandarh hna thawh’ niin an sawi a, chutiang thuruk awmna lehkha pawimawh tlangzarh tur chu maktaduai 1.2 chuang January 2007 khan an nei hman a ni. Wikileaks hian thuruk tam tak kaltlang tirna point pawimawh tak mai Tor Network kaltlang Server an nei a, chumi hmang chuan China rama an hacker ten ramdang sawrkar thuruk te lo lachhawngin ram hrang hrang 13 chuang te thuruk pawimawh maktaduai chuang an lakkhawm theih phah ta a ni. Heng zinga tlemte chauh hi Wikileaks ah hian tlangzarh a ni a, thuruk pawimawh leh ngaihnawm tam tak kum 2011 hian tlangzarh leh an tum thu Julian Assange chuan a puang bawk. Wikileaks hian Guantanamo Bay a US sipaite chetdan te, US Presidential campaign laia Sarah Palin-I Yahoo Account te, Swiss Bank a thildik lo tih chungchangte, 2008 Peru Oil Scandal te, Iranian Natanz nuclear facility a Nuclear accident thleng chungchang te, Kauptthing Bank lehkha pawimawh te leh ram hrang hranga US Embassy Cables chungchang te leh lehkha pawimawh dang khawvel nghawrnghing thei khawp tam tak an tlangzarh a ni. Wikileaks ah hian hnathawk mi 800 chuang an awm a, heng mi te hian hlawh nei lovin volunteer in mahni remchanna hmun hmun ah internet kaltlangin an thawk a ni. Kum khata an sum hmanral hi Euro 200,000 vel ani a, a hnathawkte hian hlawh neisela chu an senso hi Euro 600,000 chuang atlin rin a ni. Heng an sum hman te hi an website hmanga an khawn khawm donations atanga an hmuh a ni. Donation atang hian kumtin Euro 900,000 chuang an huilut tih Wikileaks sum chevel buaipuitu Wau Holland Foundation chuan an sawi a, heng bakah hian sum leh paia puitu dang tam tak leh danhremi rawihna thlenga puitu thahnem tak an awm bawk a, Dec, 2010 atang khan Julian Assange leh a nghet a thawk mi pali te chuan hlawh an dawng ve tan ta a.Wikileaks chanchin hi sei tak ziah tur a awm a amaherawh chu kan hmun neih in a daih loh avangin duh tawk mai ang.

Tunge Julian Assange? : Julian Assange hi July 3, 1971 khan Townsville, Queensland Australia ah a lo piang a, a nu leh pa te hi a pian hlimah inthen in a nu  hian pasal dang pahnih a neihpui a. hmun hrang hranga an pemkual thin avangin zirna in pawh a sawn ngun hle, zir tha hlei thei lo mahse Computer lam erawh a man hle thung a. Kum 1987 khan kum 16 mi niin Assange chuan hming lem ‘Mendax’ tih hmingpuin  mi computer khawih buai (hacking) a tan a. A thian pahnih te nen hacking group ‘International Subversives’ an din a, mi computer te khawih buaiin midang computer chhunga thil pawimawh thenkhatte an ru chhuak ta thin a ni. Kum 1991 khan Australian University, Canadian Telecommunication Company pakhat Nortel, Pentagon-a USAF 7th Command Group leh pawl hrang hrang Computer hack(khawihbuai) a puh anih avangin Australian Federal Police te chuan Melbourne-a a in an dap sak a, kum 1992 a lo herchhuah meuh chuan mi computer khawihbuai avangin thubuai 24 zet a awrh hman  a ni. Vanneihthlak takin kum 10 chuang tang tur kha thutiam ziah tirin leh Aus $ 2100 chawitirin a nungchang that avangin bailed in chhuah a ni a, 1993 ah Australia rama internet service provider hmasa ber Suburbia Public Access Network a dinpui a, 1994 ah Melbourne ah khawsa in computer software a thlawna duang chhuakin  a siamchhuah hna a thawhzawm ta ani. Software hrang hrang siam chhuakin Computer software chungchang lehkhabu hrang hrang a ziak bawk a, tlaikhaw hnuah University of Melbourne ah Physics leh Mathematics a  zir chhunzawm a, Philosophy leh Neuroscience subject pawh a zir tel bawk a ni.
                    Julian Assange hian Wikileaks hi kum 2006 khan a din a, Wikileaks hmang hian Kenya ramin dan lo a mi a thah chiam chungchang te, Scientology Kohhran ho thuruk te, US in firfiak pawl a man khawm te a tan tirna Guantanamo Bay inrelbawl dan te leh lehkha pawimawh hrang hrangte mipui mimir chhiar theih turin a tlangzarh a. Tun kum tir atang khan rah rang hrang thuruk leh Iraq leh Afghanistan indona a US sawrkar inrawlh dan kimchang te a tlangzarh a. November 28 2010 khan Wikileaks larpui tak hluai US Diplomatic Cables chu a tlangzarh leh a ni. Heng a thil tlangzarh te avng hian ram hrang hrang te chuan an haw hle a, man a tan ina khung a a ka hupbeh sak an duh a ni. A bik takin US sawrkar phei chuan Wikileaks in sum an hmuhna Paypal, Visa leh Master Card hmanga Wikileaks account khawihchet theihloh a siam tumin hma nasa takin an la nghe nghe a ni. Interpol pawhin an Assange hi Wanted List ah an telh hial a ni. Hetih rual hian Wikileaks hotupa Julian Assange hi hmeichhe pahnih pawngsual a puh anih avangin Sweeden sawrkar chuan thubuai an awrh tir a, Sweeden sawrkarin European Arrest Warrant an siam hmangin Metropolitan Police te chuan London ah  Dec 7, 2010 khan an man a, Dec 16, 2010 khan London High Court chuan British Pound 200,000 a bail in a chhuah leh a ni.
                    Hetianga nasa tak a beih anih lai hian Assage hian tantu  leh faktu tam tak  a nei a, Brazil President Luiz Inaco Lula da Silva chuan  Assange man a ni chu awmlo a ti in mahni ngaihdan sawi thei tura zalenna (freedom of expression) rahbehna a ni tih a sawi a. Vladimir Putin, Russia Prime Minister hlui pawhin Mipui Rorelna sawrkar hnuai a thil thleng awm lo tak ani tiin a sawi. Hetih rual hian Ecuador Deputy Foreign Minister Kintto Lucas chuan ‘Julian Assange hian Ecuador a awm hmun khuar a duh a nih phawt chuan chenna tur in kan pe anga, chuta tang chuan duh ang thalin a hna thawh a chhunzawm thei tur a zalenna a nei bawk ang,” tiin thuchhuah a siam bawk. Julian Assange hian Award pawh a dawng tam hle tawh a, Economist Freedom of Expression Award (2008), Amnesty International UK Media Award (2009), Sam Adams Award (2010) etc te dawng tawhin  Time Magazine chuan 2010 Person of the year  ah an thlang a, Dec 24, 2010 khan French chanchinbu lar tak Le Monde pawhin Person of the year atan thlang lehin Utne Reader chanchinbu pawhin ‘25 Visionaries who are changing the world’ list-ah a telh bawk.
                    Julian Assange hi  Australian mi leh sa nimahse awm nghehna hmun mumal(permanent address) a nei lo a, Australia, Kenya, Tanzania, Uk, Iceland, Sweeden etc ah te reilo te te a awm kual thin niin a sawi. Assange hian Switzerland sawrkarah humhimna a dil a, mahse US sawrkar chuan Swiss sawrkar hnenah humhimna pe lo turin vaukhanna thu a chhakchhuak thung a ni. Hetianga address mumal a neih loh avang hian dan hremite chuan bail phalsak lo turin Court chu an ngen a, amaherawhchu Assange-a puitu Journalist pakhat Vaughan Smith chuan Smith’s Norfolk Mansion, Ellingham Hall address chu court ah thehlutin chuta awm tur chuan thu tih tluk a ni ta ani.



Valentine’s Day


                        Valentine’s Day hi kumtin a lo thleng ve ziah a, hei hi eng ni nge a nih a, enge a tobul tih hi tun tum chu I han bih chiang dawn teh ang. He ni hi kumtin February 14-ah khawvel hmun hrang hrangah hman thin a ni a, mahni ngaihzawngte  thilpek hlanna ni leh hmangaihna lantirna ni atan hman thin a ni. Mizote pawh in he ni hi kan hlut sawt hle a, abik takin Aizawlah hian he ni hi thalaite’n an hlutin Card leh thilpek (Gift Items) zawrhna dawr hrang hrang te pawh Valentine’s Day lo thlen dawn hi chuan a lun hle thin a, Party leh programme hrang hrangte buatsaihin he ni hi hlimawm taka hman thin a ni. He hmangaihna ni hi engtin nge an lo chinchhuah a, Kristian thalai te hian engtin nge kan hmachhawn dawn i han thlir dawn teh ang.
                        Valentine’s Day hi a lo chhuah dan sawi dan chi hrang hrang a awm a, thu chiang erawh a awm lo. Kristian history ah hian mi thianghlim Valentine emaw Valentinus tih hming pu hi mi pathum an awm a, pakhat chu Rome khawpuia puithiam niin pakhat chu AD 197-a Terni-ah Bishop kha a ni a, an pahnih hian Rome ah martar in an thi. A dang leh chu North Africa a February ni 14 a martar a thi kha a ni a, a ni hi chu a chanchin hriat tur a tlem hle.
                        Sawi dan chi hrang hrang a awm a, pakhatnaah chuan kum zabi 3-na lai vel khan Emperor Claudius II khan indona a sipai chak tha tak tak a neih theih nan a lal ram chhunga tlangval te tan nupui neih a khap a, hei hi a chhan chu Emperor Claudius khan nupui nei pavalai ai chuan tlangval nupui nei lo kha sipai atan an chak zawk bakah an that zawk a rin vang a ni. Chutih lai chuan puithiam pakhat Valentine a chuan he khapna dan hi bawhchhia in a rukin tuak tam tak a inneih tir thin a, chu chu hriatchhuah a nih hnu in an man a, an tihhlum ta a. Heta Puithiam Valentine-a an tihhlum ni hi ‘Hmangaihna ni’ atan an serh ta niin an ngai.
                        A pahnihnaah chuan Valentine a kha tanina a awm lain tan in vengtu fanu nen inngaizawng a, khaihlum anih hma tlaiah chuan a ngaihzawng chu lehkha a thawn a, a lehkhathawn tih tawp nan chuan ‘Your Valentine’ tih a ziak niin an sawi. Amaherawhchu he Saint Valentine a tih hlum ni emaw a pianni emaw hi February 14 a ni em? Valentine’s Day nen hian inzawmna erawh sawi tur thu chiang a awm lem lo thung.
                        Engpawh nise St Valentine leh Valentine’s Day hian enge inzawmna a neih tih sawi tur hriat nilo mahse Pope Gelasius I chuan February 14, AD 498 khan St Valentine-a pualin Feast a buatsaih tan a. A buatsaihna chhan hi hmanlai a Rome hoin chithlah thei tur a an intih thianghlimna ni denchhena a tih a ni. Tin, hmalaiin Rome-ah hian February 13-15 hian chithlah theihna atan a inhlanna hun Lupercalia an hmang thin a, hei bakah hian Juno Februa pawh an hmang thin bawk.
                        A tobul chu engpawh lo nise engtin nge an lawm chhoh tak zel? Valentines day hi Catholic Holiday atan 498 AD khan Pope Gelasius chuan a puang a, hei hi Pope Paul chuan kum 1969 kham Roman Calendar atangin a paih a, mahse, a serh leh sang hrang hrang hman thin erawh chu phal a la ni reng thung a ni. Valentines day card upa ber hi British Museum-ah hmuh theihin a la awm a, tin, Valentines day hlahril(Poem) chu Duke of Orleans, Charles-a’n a nupui tan kum 1415 a Tower of London-a a tan laia a phuahsak ni a sawi a ni. Hemi hnu lawk hian King Henry V pawhin thuziak thiam John Lydgate –a ruaiinValentine lehkhathawn a nupui Catherine of Kalois tan a ziahtir nghe nghe. Valentine’s Day hi Great Bitain ah chuan kum zabi 17-na bawr vela tang khan hman tan a ni a kum zabi 18-na a lo herchhuah meuh chuan mi hausa leh mi hnuaihnung chenin Valentines Day hi an lawm a, thilpek te in pe tawnin hmangaihna thu kuta ziak chu an inhlan thin a, thu thlum tak tak ‘Roses are red, Voilets are Blue…’ tih vel te chu an uar thei hle, kum zabi 18-na tawp lamah tunlai a kan uar em em Valentine’s Day Card hi siamchhuah tan a lo ni ta a, France velah chuan lehkhamawi, Lace leh Ribbon a cheimawi an uar hle. US –ah pawh kum zabi 19-na lai vel khan Great Britain atanga la lutin Valentines day hi hman ve tan a ni.
                        Valentine’s Day a kut ngei a ziah hmangaihna thuziak mawi tak tak inpek hi kum zabi 19 –na lai vel khan an ching hle a, inngaizawng karah chauh pawh nilovin thiante, chhungkhat laina te, lehkha zirpuite leh thawhpuite hnenah duhsakna leh inthianthatna thuzuak te an hlan thin a ni. Kum 1797 khan British Publisher pakhat chuan ‘The Young Man’s Valentine Writer’ tih lehkhabu a tichhuak a,chu lehkhabuah chuan ngaihzawngte tana hmangaihna thu lungkuai tak tak leh chang nalh tak tak thlankhawm chu chu lehkhabu ah chuan a dah a, chung thuziak te chu card ah la ziak chhawngin an inthawn ta thin a ni. Lehkhamawi atanga siam pangpar, ribbon leh lace a cheimawi chu kum zabi 19-na chho vel khan a lar hle a, UK ah phei chuan heng thilpek lei nan hian kumtin Pound Billion 1.3 vel hman a ni thin a, tin card hi Maktaduai 25 chuang inthawn thin ni a hriat a ni bawk. Heng bakah hian Pangpar, Chocolates leh thilpek dang te inpek an uar hle bawk.
                        Valentines Day hi hetiang taka hman a nih avang hian sumdawngte tan hun remchang lutuk a inhawng a. Card leh thilpek hrang hrang zawrh a sum tam tak lak luh thin a nih bakah hian kum 50 kalta vela tang khan mipa in hmeichhe tan a Rose leh Chocolates pek an in tih hmuh a, kum 1980 chho ah phei chuan Lunghlu zuartu sumdawng lian tak tak ten he hun hi hun remchangah la in tlereuh inpek te pawh an ching chho zel a, sumdawng te tan chuan Valentines day chu hun hlawkthlak leh sum huiluhna remchang takah a chang chho thung a ni.
                        Valentines Day-a card inthawn hi tunlaia khawvel thiamna in a rawn hrin internet lo lar chhoh tak hnu hian a tla hniam hle in a lang. Internet kal tlangin duhsakna thuziak te, e-cards(thuziak mawi tak tak, print chhuah leh theih) te leh thildang tam tak a in thawn theih tawh a, hemi piah lamah hian hei aia a nawlpuiin an hman lar zawk Mobile phone hmangin Valentine’s Day SMS chu  thiante, star ruk deuh leh ngaihzawngte duhsakna hlan nan tunlai thalaite hian an hmang tangkai hle. Kum 2010 khan Valentines day a internet kaltlanga e-card in thawn hi maktaduai 15 chuang a tling niin chhut a ni. Heng bakah hian Valentine’s Party leh chhungkua emaw thianzaho emaw, ngaihzawng leh nupa bil a Restaurant a zanriah kil ho te an uar hle bawk.

India ram leh Valentines Day: India ramah pawh kum 20 kalta vela tang khan Valentines Day hi chin chhoh a ni ve a, thalai te zingah a tla na in ngaihhlut a hlawh viau laiin Hindu ho zingah inhnialna a chawk chhuak in ngaihdan buluk tak tak a chawk chhuak nasa hle. Hei hi a chhan ni ber a lang chu Valentines Day in a ken tel, khawlai a inkai chunga kal te, kawppui te nen a inhmangaihna vantlang hmaa lantir te a tel avang leh khawthlang leh Kristian sakhua nghawng ni a an hriat avangin Hindu kulmuk ho chuan an duh lo hle.
                        Kum 2004 khan Hindu kulmuk ho chuan Valentine’s Day lawman a tel te chu kutthlakah an vau a. Uttar Pradesh a Hindu kulmuk Bajrang Dal hotupa Ved Prakash Sachchan chuan , “Valentine’s Day lawm hi Indian culture tih dalna hmanrua atana khawthlang mite hmanrua a ni a, Indian Culture hi khawthlang serh leh sang hmanga tih dal kan phal ngai lovang” tiin thu a chhuah dum dum a. Chutih rualin Hindu kulmuk pawl tho Shiv Sena chuan ‘Khawthlang ramin kan thalaite sum an eiralna hmanrua” tiin an lo do ve mek bawk a, Valentines Day behbawm thil zawrhna dawr atangte in bungrua la chhuakin an ti chhia a khawlaiah te an hal bawk a, hmun thenkhatah chuan Valentine’s Day Party a tel te kut an thlak bawk a ni.

Mizoram leh Valentines Day: State sawrkar leh mipui nawlpuiin hriatpui lem lo mah ila Mizoramah pawh Valentine’s Day kan lawm thinna hi kum 10 chuang a ni tawh awm e. Amaherawhchu kan hlut dan a khua leh a mihring azirin a in ang lo a, a bik takin Aizawlah lawm nasat thin a ni. He hun denchhen hian mi hrang hrangin Party te an throw a, a thenin chaw eikhawmte an buatsaih a, tin mombati hnuaiah romantic takin Candle lit Dinner buatsaihin ngaihzawngte nen an kil bawk a, chutiang bawkin Card zawrhna dawr te chu a khat heng hung mai a ni. Hei bakah hian thil chhinchhiah tlak tak chu Nikum 2010 atang khan Valentine’s Day ah Thisen pek runpui ‘Blood for your Valentine’ hun hman thin a ni a, mi lar leh lar lem lo te’n damlo te tan an thisen te an donate thin a ni. hei hi Valentine’s Day hmandan tha tak leh zawngchhang  thlak tak a ni awm e. Mizo te pawhin he hun hi kan hlutin thilpek pawh kan uar ve tawh hle. Thilpek langsar zual te chu Teddy Bear, Rose, Chocolate, Cards, leh thilpek dangte a ni awm e. Hmangaihna nei leh midangte hmangaih thei tura Siamtuin a siam kan ni a, hmangaihna lantirna atana thilpek kan inpe te hi a lawmawm a, a ropui a ni. Mahse he hun hlu tak hnam fing hmasa zawk ten kum zabi engemawzah an lo hman tawh hi keini hnam naupang te hian kan lo chhiatpui leh pek ang tih a van hlauhawm em!
Kristian Thalai leh Valentine’s Day: ‘Hmangaihna chauh lo chu tuma engmah ba suh u’ tih te leh inhmangaih tawn tura inzirtirna tam tak kan Bible-ah kan hmu. Pathianin mihringte hi inhmangaih turin min duh, chu chu a thil tum pawh a ni. Zep thu a chenglo, kan rama Kristian thalai tam tak zingah pawh hmangaih emaw ngaihzawng emaw nei tam tak kan awm ang, chu chu mihring dan a ni. Thianghlim taka inngaihzawn hi a mawi a, Pathian duhdan pawh a ni. Valentine’s Day (Hmangaihte Ni) a lo thlen hian kan hmangaihte hmangaihna kan hlan hi a sual em ni?
                        Sual love! Hmangaihna thu leh inhmangaih zia in hrilh tawn fo hian inngaizawng inkarah te, nupa, thiandun leh unau inkarah te inkungkaihna leh inzawmna a ti nghet a, chuvangin Valentine’s Day ah chauh lo pawh kan inhlan tawn fo tur a ni. Amaherawh chu he ni Valentine’s Day bik in a ken tel hrang hrang laka Kristian thalai te kan in sumkar thiam erawh chu a pawimawh khawp ang. He ni hi mitam takin nawmsip bawlna leh mipat hmeichhiatna hman khawloh nan an hmang fo thin. Party hrang hrang buatsaih, chaw eikhawm leh ngaihzawngte nena in hmuhna ni (dating) atan te hman a ni thin a, hei hi remchanga la a humsual dai palh hi thil awlsam tak a ni. Kan ramah pawh he ni hi kan hmanna la rei lo in la lar vak lo mahse kan hmang uar chho zel dawn, chuvangin thalai te leh nu leh pa te he ni hmachhawn tur hian kan inbuatsaih lawk a ngai a ni. Mi tam tak chuan he ni hi Company thenkhat ten an thil zawrh hralhna remchang atan an vai vung niin an sawi bawk a, keini ram rethei taka thalai te hian he ni puala mahni insenso dan tawk kan thiam a pawimawh hle. Thilpek hmanga siam hmangaihna chu pek tur neih loh hunah a kiam mai thin a, nunzia leh chetzia a lantir chhungril atanga chhuak hmangaihna erawh chu a tlo a a daih rei bawk.
                        Khawvel pumah February 14 hian Valentine’s Day an lawm anga thilpek te inpe tawnin hun hlimawm tak tak an buatsaih leh dawn. I ngaihzawng nen intekrek fal in nawmsip in bawl dawn nge tun Valentine’s Day atan hian i Valentine atan ISUA i sawm zawk dawn? Hmangaihte ni lo thleng turah hian ngaihzawng nei te leh a neilo te pawhin ISUA KRISTA hi kan Valentine ah sawm ila, kan thinlungah hmun siam sak in amah nen inpawlna hun duhawm tak hmang ila, tichuan inchhirna tur awm lovin VALENTINE’S DAY hlimawm ber leh hlawkthlak ber kan hmang dawn zuk nia.


                       
                       
----------------------------------------------------------------------------


 OPERATION AUCA 
Huaorani hnam tana nunna hlantu missionary te


Operation Auca chu US Missionary 5 Jim Elliot, Nate Saint, Ed McCully, Peter Fleeming leh Roger Youderian te’n Ecuador ramhnuai a cheng, tuma la tlawhpawh loh leh tlawhpawh duh lo ‘Huaorani’/'Aucas hnam mawl tak te zinga Chanchin tha hril tura an beihna kha a ni. Heng hnam te hi deh an khirh a, an in la hrang a, hnamdang an hmuh apiang chu enge tih an tum pawh ngaihtuah hmasa lovin an that mai thin.
Missionary 5 te
missionary Panga te
Heng hnam mawl te zinga rawngbawl duhna thinlung pu chung hian Jim Elliot leh a thian te chuan September, 1955 khan he lai ram hi an luh chilh a, an hnam zia rang an hriat avangin an tlawhpawh mai ngam bik lo. Heng hnam mawl ho awmna atanga hla vaklo ah camp an buatsaih a, chuta tang chuan an khaw chung zawnah Jet a thlawk kualin thilpek te an va pe thin a ni. Heng Missionary zinga pakhat NATE SAINT hi indopui II na laia Pilot thin a ni a, hemi tum pawh hian Jet khalh tu a ni nghe nghe.
Nate Saint leh a thlawhna
Nate Saint leh an thlawhna
Chutia Aucas ho khaw chunga an va thlawh hmasak ber tum chuan thlawhna thawm an hriat in an biru vek a, an khua a in lian ber kawtah chuan thilpek an thlak thla a, chutiang chuan nitin an va ti thin a ni. Ni engemawzah an tih hnu chuan Aucas ho pawh chuan an thilpek khaithlakna Bawm pakhatah chuan Vaki leh balhla thilpek atan an thawn chho ve a, chu thil an hmuh chuan Missionary 5 te chu an hlimin Aucas hnam zinga rawngbawlna kawng Pathianin a hawnsak dawn ah an ngai a an hlim hle
Tichuan Aucas hnam luhchilh tumin January 3, 1956 khan Missionary 5 te chu Curray River kam, ‘Palm Beach’ hmunah in bengbel turin an thawkchhuak ta a. Chu hmun atang chuan Aucas ho khua chu hla lo te a ni. Tichuan an khaw chungah thlawk kualin anmahni tlawh tur leh inhmu turin an sawm a, tichuan Aucas Pa leh nu pahnih hi an camp ah chuan an rawn kal hlawl mai a, chuta a mipa ber Nankiwi chu thlawhna chuan an khaw chungah te an thlawh kual pui a, a hlim hle. Missionary te chuan Nankiwi hnenah chuan a tuk chawlhni a chulai hmuna midang/a thiante hruai turin an chah a, Nankiwi te chu an haw ta a.
Nate Saint leh Aucas hnam Nankiwi te an inhmelhriat
Nate Saint leh Nankiwi te an inhmelhriat
A tuk Sunday chuan Pilot Nate Saint chuan an camp a awm ve a nupui chu Radio a bia in Aucas hnam te nen an inhmu dawn a, inkhawmna pawh an nei maitheih thu leh an chanchin chu tlai dar 3-ah chiang zawka a hrilh leh tur thu a hrilh a, mahse beisei loh takin Aucas pa thlawhna a an phurh kual Nakiwi khan khua a han thlen chhoh leh khan thu thang dik lo a lo thehdarh chu niin a tuk SUnday January 8, 1956 chuan Aucas hnam ho chuan chung Missionary 5, Jim Elliot, Nate Saint, Ed McCully, Peter Fleming, leh Roger Youderian te chu an that fai ta vek a ni. He mi tum hian heng missionary te hian anmahni invennan Pistol leh Silai an pai theuh a, amaherawhchu an silai te hmetpuak a Aucas hnam in chanchintha an dawn loh ai chuan an silai te dah tha in Aucas ten chanchintha an dawn a Pathian an hriat theih nan an nun an hlan ta a ni.
an feiin chanchintha hrilh tu te an khawh hlum”
an feiin chanchintha hrilh tu te an khawh hlum
Steve Saint an a pa rawngbawlna chhunzawmin Aucas hnam te zingah rawng a bawl
Steve Saint an a pa rawngbawlna chhunzawmin Aucas hnam te zingah rawng a bawl
He Martarna hian mi tamtak thinlung a kahwih em em a, Pilot Nate Saint-s farnu Rachel Saint leh Jim Elliot-a nupui Elisabeth Elliot te phei chuan Aucas hnam ho zingah rawngbawlna an chhunzawm a, an pasal leh an unaute thattu Aucas hnam ho chu hmangaih tak a Pathian thu hrilh a enkawl in hnam mawl tak leh nunrawng tak te chuan Kristian sakhua zuiin a la zui ve lo te tan nasa takin hna an thawk a, Missionary 5 thattu te pawh chuan piantharna an chang a ni.
Pilot thi ta Nate Saint a fapa Steve Saint hian tun thleng hian Aucas hnam ho zingah hian rawng a la bawl fan a, A pa, Nate Saint a leh Missionary dang thattu Aucas hnam Mincaye-a chu a rawngbawlpui pawimawh ber pakhat a ni.
Nate Saint-a fapa Steve Saint chuan a pa thattu Mincaye nen rawng an bawl dun
Nate Saint-a fapa Steve Saint chuan a pa thattu Mincaye nen rawng an bawl dun

Heng Missionary te chanchin behchhan hian film 2 ‘End of the Spear’ leh ‘Beyond the Gates of Splendor’ te an siam

-------------------------------------------------------------------------