Monday, September 10, 2012


Pathian tana Olympic Medal vuiliamtu leh China rama Missionary
ERIC LIDDELL

              Kum 2012 Summer Olympic, London-a nghah chu neih zawh a lo ni ta a, Olympic lunglen a la reh lo bawk a, chuvangin tun tum chu Olympic-a Gold Medal lo la tawh, a hnua Missionary-a kalta Eric Liddell-a chanchin hi i han bih ve dawn ila. Eric Liddell-a hian Olympic-ah Gold pakhat leh Bronze Medal pakhat chauh a la a, tum khat chauh Olympic-ah a tel a, mahse engatinge he pa chanchin hian ngaihven a hlawh a, khawvelin a ngaihsan em em? Mi ropui tak takin medal tamtak an lo la thin tawh a, mahse Eric Liddell a ang em em in an ropui ve lo. A chhan i han en dawn teh ang.
                Pianna: “Flying Scotchman” tia an sawi mai thin Eric Liddell hi January 16, 1902 khan China hmarlama Tianjin khuaa Missionary Rev James Dunlop Lidell-a te nupa karah a lo piang a, a pa Rev James Dunlop Liddell hi London Missionary hnuaia China rama thawk a ni. Hetianga China rama awm an nih avang hian kum 5 anih thlengin China-ah hian lehkha a zir ve a, kum 6 a trlin kumin a unaupa Robert-a nen Missionary fate puala sikul siam Eltham College, Mottingham-ah a nu te chuan an luh tur a, hetia Hostel-a an awm hlan hian a chhungte hi China ramah an rawngbawl hna an thawk a, kum khatah vawi 2 chauh te an inhmu thei thin a ni.

                Eltham College-a lehkha a zirchhung hian Eric Liddell hi naupangte mah nise infiammi tak mai a ni reuh a, tlan a theiin Football leh Rugby a thiam em em a. An sikul-ah te chuan Best Athlete lawmman a dawng awl lo. Kum 16 a tlin chuan an sikul Rugby leh Cricket team-ah te captain a ni der tawh a, Eltham College-a a luh lai hian Scotland ram pumpuia tlanchak ber nihna a hlawh chhuak der tawh. Hei vang hian chanchinbu te pawhin Scotland tana Olympic-a Gold Medal a la lak thei mai an rinthu an ziak nasa hle.
                Hetianga Eltham College a a luh lai atanga a lar em avang leh Missionary fapa, Kristian tha tak a nih bawk avangin Glasgow Students Evangelical Union (GSEU) chuan a larna hmangtangkaia mi tam tak hip khawm theih inbeiseiin  GSEU aiawha thusawi thurin an ruat ta a. GSEU hian khaw hrang hrang fang turin mi 10 awmna team an siam a, chung GSEU team te chuan rawngbawlna hmun hrang hrangah neiin Erric Lidell hi heng hunah hian thusawitu berah a tang thin a ni.
                Kum 1921 khan Liddell hian a unaupa Robert a zuiin University if Edinburgh-ah Pure Science zir turin a insawn a. He University-ah hian Athletics leh Rugby chuan ngaihsan a hlawhin ngaih pawimawh a hlawh hle. Hei vang hian Eric Liddell-a pawhin ngaihven a hlawh nghal reng a ni. Tichuan Yard 100 leh yard 200 intlansiakah te a han tel ta a, University aiawhin Rugby Team-ah a tel bawk a, Rugby-ah phei chuan a chetthat em avangin Scottish National Rugby Union Team-ah thlan a nih phah nghe nghe a ni.
                Intlansiak lamah pawh pakhatna a ni chho ta zel mai a. Hetiang anih avang hian kum 1921 Olympic Paris  khawpuia neih turah Great Britain aiawha 100m, 200m leh 400m-ah te tlan tura thlan a ni ta.
                Nasa takin Liddell-a pawh a in puahchah ta a, tichuan khawvel ram hrang hranga infiammi thei chung chuangte intihsiakna ropui Olympic-a intlansiak tur chuan Paris khawpui a pan ve ta. He 1924 Olympic-ah hian Eric Liddell hi a che tha hle mai a, 100 metre race tih lohah chuan medal a la ve ve a, 400 metre race-ah Gold medal lain 200 metre race-ah erawh American mi Jackson Scholz leh Charles Paddock te hneh loin Bronze medal a la thung a ni.
                Pathianni a serh: 1924 Paris Olympic-ah hian Liddell hi a telna 100m, 200m leh 400m ah te medal la vek tura ngaih a nih laiin a chak berna 100 metre race-ah medal a la ve tlat lo. Hei hi a chhan chu intlansiak hun hi Pathianni a nghah a nih vang a ni. Olympic neih anih dawn hian Liddell-a hi heng intlangsiak bakah hian 4X100 leh 4X400 Relay race-ah te tlan tura tih a ni a. Mahse heng intlansiak neih hun tur hi Sunday vek anih avangin Eric Liddell chuan chak tak chungin “Ka tlan dawn lo” tiin a sawi mawl tawp mai a ni.
                Kristian chhungkua atanga seilian a nih avangin Liddell hian Sunday a ngaipawimawh em em a, he hunah hian thildang reng reng, Pathian chibai bukna chauh lo chu, ama hmingthatna tur pawh nise tih a duh ngai lo. 100metre race-ah pawh hian a tel chak em em mai a, mahse Pathianni-a neih tur anih avangin a tel ta lo a, intlansiakna kiang lawka Biak in pakhatah inkhawmin thusawina hun pek a ni a, a thusawi lai hian intlansiak tanna silai hmeh puah ri pawh chiang takin a hre thei a, tel sela chuan Meldal a la ngei dawn tih pawh a inhria mahse Eric Liddell-a chuan Pathianni bawhchhiata mahni hlawhtlinna leh hmingthatna um ai chuan Olympic Medal chu Pathian ropuinan a vui liam a, a hunlaiin chan angin lang mahse a hnu zelah Pathian tana a channa hi khawvelin amah an ngaihsan phahna a ni ta hlauh zawk a ni.
                Olympic neih zawh anih hnu hian Eric Liddell-a pawh Edinburgh University atangin a graduate ta bawk a, intlansiak erawh a la chhunzawm zel.  Sawi tawh angin Pathiannia intlansiak tur anih avanga a tel duhlohna pakhat 4X400 metre race chu Olympic zawh hnu hian Great Britain leh USA in inelna nei lehin hetah hian Olympic-a pakhatna American team chu Liddell-a te hian an hneh a ni. Hetiang taka intlansiak lama miropui hi a pian leh thihna ram China chuan China hminga Olympic Gold la hmasa bertu niin an la ngai reng a ni.
                China ramah: Hetianga infiamna lama theihtawpa a inhman a, lawmman chi hrang hrang a hui chung hian Eric Liddel hian hringnun hi intlansiakna mual hmuhin a hmu a, Vanram luh theihna tura intlansiak mek anih inhre chungin Missionary hna thawk turin China ram a pan leh ta a. Liddell-a chhungte hi, sawi tawh angin China ramah hian Missionary hnathawkin an lo awm sa a. Kum 1925- 1943 chhungin China ramah hian a thawk a ni.
                China rama Missionary hnathawk tura a kal hnu hian a hna hmasa ber atan Chinese mi hausa fate ho luhna Anglo-Chinese College-ah zirtirtu hna a thawk a. Liddel-a hian heta a thawhchhan chu Chinese mi hausa leh milian takl tak fate zirtirna a pek a, chumi ruala Kristiana a siam chuan midangte hnenah chung naupang te chuang nghawng lian tak a neih a, Kristian sakhua thehdarhna tha tak a nih theih a rin vang a ni. Zirtir hna piahlamah Liddell-a hian sikul naupang te chu Athletics lama a lo tawnhriat tawhte hmangin zirtirna a pe thin bawk a ni. Hna hrang hrang a thawk a, chumi pah chuan a pain Pastor hna a thawhna Union Church-ah Sunday School Superintendent hna a chelh thin bawk.
                Hetiang hian kum 1925 atangin thahnemngai takin a thawk char char a. Kum 1932-a furlough-a a haw tumin Pastor atan ordained a ni ve ta. He Furlough atanga China rama a haw leh hnu hian a hna ngai bawk chhunzawm lehin kum 1934 khan Tianjin hmuna Canadian Missionary te fanu Florence Mackenzie nen an innei ta a ni.
                Hetianga tul tak leh thahnemngai taka a thawh lai hian Indopui II-na a lo thleng a, kum 1941 a lo herchhuah phei chuan Japan ral chu China vela a len em avangin British sawrkar chuan British mi China rama awm te chu China chhuahsan vek turin thu a pe a. Hei vang hian Liddell-a nupui raipuar teuh tawh Florence-i leh an fanu pahnih te chu Florence-i te ram zawk Canada lam panin an haw ta a, hetih lai hian Liddell-a erawh chu haw ve duh lo vin mi rethei te hnena rawngbawlna hmun leh a unaupa Robert-a’n doctor hna a thawhna Xiaozhang Mission Station-a thawk chhunzawm turin a inpe ta a ni.
                Liddell-a thawhna thar Xiaozhang Mission Station hi Chinese mipuiin an bawh nasa em em a, hei vang hian bungrua leh mihringah indaih lohna a nasa in a thawktute pawh an chau hle a, Liddell-a ngei pawhin a chauh phahin a hriselna pawhin a tuar hle.
                Chinese Eight Route Army leh Japan Sipai indona chuan zual lam a pan zel a, Japan ho an lo pawng zel bawk a, tichuan kum 1943 khan Japan sipaite hian Xiaozhang Mission Station pawh hi an awp ta. Hei vang hian kum 1943 khan Liddell-a hian a hmaa a lo thawh tawhna bawk Tianjin lam chu a pan leh ta a. A hnuah indo avanga Chinese Civil mite Janpan hoin an khungkhawmna Weihsien Internment Camp, Weifang-ah chuan tan tir a ni ve ta a, he hmunah hian mi 1800 chuang tangin China Inland Mission hnuaia thawkte pawh an tang ve a ni. Weihsien Internment Camp-a dah luh a nih ve hian Liddell-a rawngbawlna a dal lo hle a, tang dangte hnena rawngbawlna remchangah Pathianin a dah niin a ngai hmiah mai. Liddell-a chu tang zinga an hotupa ber atan ruat a ni a, upate tanpui hna te, Bible class neihte, infiamna lam kalpui te leh naupang ho hnena Science subject zirtir hna te a kalpui thin a, Naupang ho chuan Uncle Eric tiin an ko thin a, mi zawng zawngin an ngaina thin hle.
                Eric Liddell-a hi Pathian rawngbawl hnaah hian a tui em em a, Pathian hmangaihna chu a nunah a langchhuak a, thahnem a ngai thei em em a ni. A nungchang mawi zia leh a nelawm zia te, rawngbawlnaa thahnem a ngaih zia te chu he Weihsien Interment Camp-a a tan laia awm te hian an sawi nasa hle thin. ‘The Courtyard of the Happy Way’ ziaktu Norman Cliff-a, Weihsien Internment Camp-a tang ve pakhat phei chuan a lehkhabuah, “Liddell-a hi Kristian tlangval nungchang mawi ber zing a mi a ni a, amah nen kan tang dun thei kha ka lawm ngei mai. Camp-a kan awm dun lai hian midang chanchin a thalo zawnga a sawi ka hre ngai lo va, tawngkam hriat hrehawm a sawi ka hre ngai lo,” tiin a ziak hial a ni. Chutiang bawkin he camp-a awm ve thin a hnua American Theologian lar tak nita Langdon Gilkey pawhin, “Tlai tin mai hian chauh hmel em em, mahse phur tak siin tang dangte Krista hnena a hruai theih dan tur ngaihtuaha hun a hmang lai hi ka hmu thin a. Midangte hmangaihna leh nun duhawm chungchuang tak a nei reng a ni. Amah kha mi thianghlim (saint) zingah pawh chhiartel nimahse thil awmlo a ni miah lo ang,” tiin a sawi hial a ni.
Weihsien Internment Camp
                Ni, Eric Liddell-a nunah hian entawntlak tak tak sawi tur a tam a, mahse kan sawi vek seng lo ang. Weihsien Internment Camp-a a tan lai khan great Britain hminga Olympic Gold medal hial lo la ve tawh tu a tang ve mai chu hrethiam lo vin British Prime Minister hmingthang Sir Winston Churchill-a khan Japan nena tang an inthleng tumin he camp atanga chhuah theihna dan kawng a hawn sak a. Mahse Eric Liddell-a chuan a aiah nu pakhat raipuar teuh tawh chu a chhuah zalen tir ta zawk a ni. (He thu hi kum 2008 Beijing Olympic neih anih dawn khan Chinese thuneitu te chuan an puang chhuak chauh a, hei hi Eric Liddel-a chhungte pawhin hre ve chauhin mak an ti hle)
                A hun tawp lam: Weihsien Internment Camp-ah hian rawngbawlin Eric Liddell-a hian a hun a hmang zo a, chhuah zalen anih hun atan thla 5 chiah a la awm tihah February 21, 1945 khan a thi ta a ni.  A thih hma lawk hian a nupui hnena lehkha a thawnah Eric Lidell-a hian hna a thawh nasat lutuk avangin Nervous Breakdown a nei niin a sawi a, mahse a thih hnua Autopsy result atanga a landan chuan ei chhiat luat vang te, hnathawh nasat lutuk avang leh Brain Tumour vang niin sawi a ni. Langdon Gilkey-a vek khan a lehkhabuah, “Eric-a thih tuk atang hi chuan kan awmna Camp pumpui maiin hrehawm kan ti em em a, camp chhung chu a reh ruih mai a ni,” tiin a ziak.
                China rama Missionary ropui tak Eric Liddell-a ruang chu a thihna hmuna Japanese Officer quarter hnungah phum a ni a, he hmun hi kum 1989 khan hmuhchhuah a ni leh ta chauh a ni. Eric Liddell-a thlan awmnaah hian kum 1991 khan Edinburgh University hmalaknain a hriatrengna lung phun a ni a he thlanlungah hian Isaia 40:31 thu, “Lalpa nghaktute erawh chuan an chakna chu an siam tha leh ang a; mupuite angin thlain an thlawk chho vang a; hah lovin an tlan ang a; chau lovin kein an kal ang,” tih chu mawi taka ziak a ni.
                Chariots of Fire: Eric Liddell-a nun hian mi tam tak a khawih a, Medal ropui tak dawng thei dinhmuna a din laiin Pathian a ngai pawimawh a, chawlhni serh a duh vangin a beisei em em Gold Medal chan huamin Pathiannia intlansiakah a tel duh lo ngam a, chu chu a mah tiropuitu a lo ni reng zawk a ni.
                Kum 1981 khan 1924 Olympic-a Eric Liddell-a’n Pathianni a intlansiak a duh loh chungchang leh a ma mimal nun behchhanin film ropui tak Chariots of Fire chu siam a ni a, he film hian Oscar Award ah nomination 7 hmuin Oscar hi 4 lai a dawng nghe nghe a ni.
                Camp atanga a chhuah theih laiin Camp chhunga tang te hnena rawngbawl zawl a duh avangin a aiah nu pakhat raipuar a chhuah tir a, a ni chuan Pathian rawngbawlin, a fanu naupang ber Maureen Lidell pawh hmu hman lovin Japan sipai ten an hrenna hmunah chuan Pathian ram tul vangin a lu a phum ta a. Hei vang hian Eric Liddell-a chanchin hi a dai tawh ngai dawn lo va, rangkachak aia hlu zawk Pathian a neihna chuan tun thlengin thangtharte thinlungah thu a la sawi reng a ni

No comments:

Post a Comment